Эт улар өсөн дуҫ ҡына түгел…

Эт – кешенең тоғро дуҫы тибеҙ, ә ҡайһы берәүҙәр өсөн ул дуҫ ҡына түгел, тормош терәге, иң ҙур ярҙамсы, үҙаллылыҡҡа, бойондороҡһоҙлоҡҡа юл асыусы, ҡараңғы донъяла  юл күрһәтеүсе лә булып тора.  Уларҙың хужаһы менән    үҙ-ара мөнәсәбәтенә, бер-береһен  һүҙһеҙ ҙә аңлауына хайран ҡалырлыҡ. Түбәндәге яҙмала тап шундай эттәр хаҡында һүҙем.

«Аҡтырнаҡ» ярҙамсы эттәр   клубы   Өфөлә   2017 йылдың 21 декабрендә ойошторола. Унда республикабыҙҙың төрлө ҡала һәм районынан 32 ярҙамсы эт һәм уларҙың  хужалары бер­ләшкән.  
– Бер нисә йыл элек беҙ, яр­ҙамсы һәм юл күрһәтеүсе эттәрҙең хужаларына ярҙам итерҙәй ойошма булдырыу кә­рәк, тигән фекергә килдек.  Тәүҙә инициатив төркөм булдырып, интернет аша чаттарҙа ғына аралаша инек.  Һуңынан иһә республиканың Һуҡырҙар йәмғиәте клуб булдырырға ҡа­рар итте. 
Әлеге ваҡытта беҙҙең клубта Өфө, Стәрлетамаҡ, Салауат, Ишембай, Белорет, Бөрө, Мәләүез, ҡалаларынан Бүздәк, Шишмә, Иглин райондарынан һаулыҡ мөмкинлектәре сик­ләнгән кешеләр берләшкән.  Эттәрҙең төрлөләре – лабра­дорҙарҙың һәр төҫө, овчарка­ның өс төрө, боксер, пекинес һәм алтын ретривер бар.   күҙҙәре күрмәгән кешеләргә юл күрһәтеүсе, шулай уҡ  ауырыу балаларға ярҙам итеүсе эттәр ҙә бар, – тип һөйләй клуб етәк­селәренең береһе Гүзәл Хәсәнова.   
Күптән түгел, был ойош­маның тыуған көнөнә бәйле, Башҡорт дәүләт аграр университетында «Аҡтырнаҡ» дуҫ­тарын йыя» тип аталған  социаль  әһәмиәтле сара ойошторолдо. Унда БР Ауыл хужалығы министрлығы, йәмәғәт ойошмалары вәкилдәре, БДАУ уҡы­тыусылары, студенттар һәм, әлбиттә, сараның төп ҡунаҡ­тары – ярҙамсы эттәр менән уларҙың хужалары ҡатнашты. 
ҡатнашыусыларҙы уҡыу йор­тоноң фойеһында «Һинең күҙ­ҙәр менән ҡарайым» тигән ҙур күргәҙмә ҡаршы алды. Унда ярҙамға мохтаж кешеләр үҙ­ҙәренең йомшаҡ дуҫтары менән  төшкән фотолар урын алғайны. Сара барышында Башҡорт дәүләт аграр университеты ме­нән БР Йәмәғәт башлан­ғыс­тарына ярҙам күрһәтеү йәмәғәт  ойошмаһы араһында мөһим килешеүгә ҡул ҡуйылды.  
Артабан клуб ағзаларына төрлө һынау һәм уйындар ойошторолдо. Шуларҙың иң ҡы­ҙыҡлыларының береһе «Әй­ҙә, Аҡтырнаҡ» квесты булған­дыр.  Унда яр­ҙамсы эт­тәрҙең хужаларына төрлө ярыш төрө әҙерләнгәйне. Мәҫә­лән, улар ҡул менән тотоп ҡарап, әйбер­ҙәрҙең исемдә­рен әйтергә тейеш ине. Эткә ҡағылышлы әйберҙәр булғас (му­йынсағы, морондоғо һ.б), барыһы ла был һынауҙы уңышлы үтә алды.  Шулай уҡ то­топ ҡарап ҡына, ойоҡ­баштарҙың па­рын табыу кеүек һынау ҙа улар өсөн әллә ни ауырлыҡ тыуҙырманы. Иң ярат­­­ҡан ярыш төрө аҙыҡтарҙы тәмләп ҡарап, исемен атау бул­­ғандыр. Кон­кур­сант­тарға мандарин, банан һәм кишерҙе билдәләргә кәрәк ине. «Иң тәмле һынау» тип баһаланы улар был ярышты.  Еҫкәп  ҡарап, банкалағы тәмләткестәрҙе бил­дәләү ҙә ҙур ҡыҙыҡһыныу уятты.  Һарымһаҡ, борос, какао, ҡәһүә, дәрсен  –  уларҙың бары­һын да шулай уҡ  яңылышмай әйтә алдылар.  
Иң ауыр ярыш төрҙәренең береһе – шешәләге һыуҙы бер һауыттан икенсеһенә ҡойоп, һуңынан шешәгә кире тултырыу булды. Күрмәгән килеш ситкә түкмәй генә бушатыуы, әлбиттә, еңел түгел. Әйткәндәй, был кон­курстарҙың барыһында ла студенттар ҙа ҡатнашты. Улар һынауҙы күҙ бәйләп үтте.   Ҡыҙҙар һәм егеттәр    һынауҙың  еңелдән түгеллеген билдәләне. 
Байрам сараһы бының менән генә бөтмәне. «Аҡтырнаҡ» клубы ағзаларына магазинға барыу кеүек һынауҙы үтергә лә тура килде. Юлбашсы эттәр уларҙы алып йөрөргә тейеш ине. Әйткәндәй, был эттәр юл күрһәтеп кенә ҡалмай, ә хужаһына юлдағы һәр ҡаршы­лыҡты: баҫҡыс­тарҙы, бо­ро­лош­­тарҙы, боҙ­лауыҡ­ты аңғар­тыр­ға ла тейеш. Улар шулай өйрә­телгән. Әл­бит­тә, бында ла һынат­маны улар.  Һуңы­нан сарала ҡатна­шыусылар    Һу­ҡыр­­ҙар өсөн баш­ҡорт республика махсус китап­ха­наһында йәнле осра­шыу­ҙа ҡат­нашты. 
Эйе, «Аҡ­тыр­наҡ» клубы бөгөн  һаулыҡ мөм­кин­леге сиклән­гән­дәр­­ҙең күбеһе өсөн һәр саҡ яр­ҙамға килергә әҙер.  Уның ағза­ларының һәр бере­һенең  үҙ яҙмышы, үҙ пробле­маһы, әммә бында улар бары­һын да онота, бер-береһе менән ихлас аралаша. Ә эттәр иһә үҙҙәрен тотошо, аҡылы менән хайран итә. 
Мәҫәлән,   хужаһының янында урын алған тыйнаҡ һәм сабыр ғына немец овчаркаһы Черкес шунда уҡ иғтибарҙы йәлеп итә. 
– башҡа эттәргә ҡарайым да, үҙемдең этем өсөн ғорурланып ултырам. Бында бик аҡыллы тота үҙен, ә урамға сыҡһа, бө­төнләй икенсе ул, – хужабикәһе Екатерина Килдейәрованың һүҙ­ҙәрендә үҙенең   тоғро ду­ҫына  оло һөйөүе ярылып ята. 
 Нәҫелдән килгән  ауырыуға бәйле, күҙҙәре насар күрә башлағас, уға яратҡан эшенән китергә тура килә.  өйҙә бик­ләнеп кенә ултырғыһы килмә­гән ҡыҙ  юл күрһәтеүсе эт алыр­ға ҡарар итә.  
– Немец овчаркаһының холҡо ҡатмарлы, шунлыҡтан бер-беребеҙгә өйрәнеү өсөн бер йыл ваҡыт киткәндер. Өҫтәүенә, ул –  минең беренсе этем. Хәҙер иһә Черкестан башҡа тормошомдо күҙ алдына ла килтерә алмайым. Ҡайҙа ғына барһам да, магазинға, дарыуханаға һәм башҡа урындарға тик уның менән йөрөйөм.  Айырыуса  тормош иптәшем командировкала   булған ваҡытта  ошондай ҙур ярҙамсым булыуына ҡыуанам, – ти ул.  
«Үҙ эшенең оҫтаһы» тигән конкурста Черкес иң яҡшы һө­ҙөмтә күрһәтте. «Был эт менән уның хужаһы араһындағы бәйләнештең үтә лә ныҡ булыуын, темпераменттары тура килеүен аңлата. Һәр кемдә лә ундай бәйләнеш юҡ», – ти конкурсты ойоштороусы кинолог. 
Алмас Заманов – «Аҡтырнаҡ» клубында иң йәш ағзаларҙың береһе. Уның Зерро ҡушаматлы ҡара төҫтәге лабрадоры бар.  Юлбашсы этте быйыл октябрҙә генә Купавна ҡалаһынан алып ҡайтҡандар.  Әйткәндәй, унда юл башлаусы эттәрҙе әҙерләү үҙәге урынлашҡан.   Өйрәтелгән эттәрҙе алыу өсөн тәүҙә махсус курс үтеп,  имтихан тапшы­рырға кәрәк. Һынауҙарҙы уңыш­лы үткәндәр генә  бынан эт алып ҡайта ала. 
– Лабрадорҙар  кешегә бик тиҙ эйәләшә. Купавнала булған саҡта уҡ беҙгә ныҡ өйрәнде. Үҙҙәре шундай тик тормаҫ, иркәләнеп, һырпаланырға ғына торалар. Өйҙә    ике овчарка – Багира менән Графҡа   ла бик  тиҙ   эйәләште, ихата буйлап баҫтырышып уйнап та алалар, – тип һөйләй Алмас. 
«Аҡтырнаҡ» клубында иң матур эттәрҙең береһе –   Дарьяның пекинес тоҡомло эте Ника ине.  Бәләкәй генә ҡупшы эт һәр саҡ хужабикәһенең алдында.  «Этең һиңә нисек ярҙам итә?», – тигән һорауға: «ул мине стрестарҙан һаҡлай», – тип йылмая  ихлас ҡыҙыҡай. Был һүҙ­ҙәрҙә һаҡлыҡ бар: ҡурсаҡ кеүек эткә ҡарап, бөтә ҡайғы-хәсрәтте оноторға мөмкин. 
Шуныһы ҡыҙғаныс: был эт­тәрҙең хужаларына йыш ҡына йәмәғәт урындарында аңлашыл­маусанлыҡ менән осрашырға тура килә.   Йә  йәмәғәт туҡ­ла­ныу урындарына индер­мәйҙәр, йә урамда йөрөгәндә, бында эт менән йөрөй торған урын түгел, тип дәғүә белдерәләр, транс­порт­ҡа ингәндә, мага­зиндарҙа ла шундай уҡ һүҙҙәрҙе ишетергә мөмкин. Уларҙың махсус өй­рәтелгән эттәр булыуын, ке­шеләргә бер зыяны ла теймәүен, киреһенсә, ярҙамсы эттәр икәнен күптәр аңламай.  Ошондай эттәргә һәм уларҙың хужаларына иғтибарлыраҡ булһаҡ ине. 

Сажиҙә ЛОТФУЛЛИНА.
АВТОР фотолары.