Беләһегеҙме, ни өсөн МХО биләмәһенә барып ҡайтҡан кешеләрҙең күңеле ҡабат шунда тартыла? Мин дә белмәйем. Әммә тәүҙә гуманитар ярҙам алып барып йөрөгән егеттәрҙең, командировкала булып ҡайтҡан журналистарҙың, контракт төҙөп, МХО биләмәһенә юлланғанына күп миҫал килтерергә була. Әле бәйән ителәсәк яҙмала ла улар хаҡында һөйләрбеҙ. Һәр хәлдә, былтырғы командировканан һуң мотлаҡ тағы ла егеттәр менән осрашырға, уларҙың артабанғы яҙмышын белергә тигән теләк һәр саҡ булды һәм ул артабан да көсәйәсәк кенә.
Тәүге көн
Шуға күрә, инде бишенсегә егеттәр янына барған БР Журналистар союзы рәйесе, “Башҡортостан” гәзитенең баш мөхәррире Вәдүт Исхаҡовтан тәҡдим булғас, һис икеләнмәйенсә, юлға сығырға ҡарар иттем. Юлдаштарыбыҙ – “Башҡортостан Республикаһы” нәшриәт йортоноң медиа-директоры Ринат Шәйбәков, “Республика мәғлүмәт үҙәге” директоры, ҡустым Айнур Дәүләтбәков менән бергә 10 көндән ашыу дауам итәсәк командировкаға октябрь айының һуңғы көндәрендә юлландыҡ.
Башҡортостанда инде ҡар булып, ҡыш үҙенең яҡынлашып тороуын һиҙҙерһә, беҙ юлланған яҡта көҙҙөң иң матур сағы ине. Халыҡтың ял мәле түгел, шуға күрә юлдарҙа автомобилдәр әллә ни күп осрамай. Тик Луганск Халыҡ Республикаһының сиген үткәнсе оҙаҡ ҡына торорға тура килде. Йәкшәмбе булғас, халыҡтың бик күп ҡайтыуы менән аңлаттылар быны.
Паспорт контролен үткәндә беҙҙе тикшереүсе мөләйем ҡатындың: “О-о-о, Башҡортостанданмы ни, минең унда булғаным бар, ял иттем, бик матур яҡтар!” – тиеүе беҙҙең күңелде күтәреп ебәрҙе.
Сиктә башланған машиналар ағымы беҙҙе Красный Луч ҡалаһына тиклем барып еткәнсе оҙатты. Был юлы инде ауыр йөк автомобилдәре ҡаршыға күп осраны. Һалдаттарыбыҙҙы ҡайҙалыр күсергәндәрен аңлауы ҡыйын түгел ине.
Беҙҙекеләрҙең бында йыш булыуын гәзит-журналдарҙан уҡып беләбеҙ инде. Ә бына БР мәҙәниәт министры вазифаһын башҡарыусы Әминә Шафиҡованы, уның урынбаҫары Илнур Мөхйәновты ҡунаҡханала осратырбыҙ тип башыбыҙға ла индермәнек.
Баҡтиһәң, Әминә Ивний ҡыҙы тәүгә ошо яҡтарға килергә ҡарар иткән икән. Улар беҙҙән дә һуңыраҡ ҡунаҡханаға килеп, бер нисә егет менән осрашып, һөйләшеп ултырҙылар. Таң менән юлға сыҡҡан ваҡыттарында ғына мәҙәниәт министры вазифаһын башҡарыусының Сибай концерт берләшмәһенән килеп бурысын үтәгән егеттәребеҙ, атап әйткәндә, Сибай мәҙәниәт колледжы директоры Замир Йәнтүрин менән осрашҡанын белеп, телһеҙ ҡалдыҡ. Бына бит, ниндәй шәп материалды ҡулдан ысҡындырғанбыҙ! Гәзит уҡыусылар Сибай егеттәренең йырлашып автобуста китеп барғанын иҫләйҙер әле. Тап бына шунда баянда һыҙҙыра ине лә Замир. Йәл, иркенләп һөйләшеп булманы. Телефондар менән алмашҡан арала беҙ егеттәребеҙҙең Луганск ҡалаһында урынлашҡанын, “Рубин йондоҙо” фронт бригадаһы составында яугирҙар алдында концерт номерҙары менән сығыш яһағандарын белеп өлгөрәбеҙ.
Әминә Шафиҡова юлдаштары менән Башҡортостан яугирҙарына мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре әҙерләгән гуманитар ярҙамды тапшырып, инде Луганск Халыҡ Республикаһында буласаҡ осрашыуҙарға юлланды, ә беҙ иһә РФ Оборона министрлығының матбуғат хеҙмәте вәкиллеге урынлашҡан Донецк ҡалаһына ҡуҙғалабыҙ.
Юл ыңғайы республиканан килтерелгән гуманитар ярҙам тупланған базаға һуғылдыҡ. Электән таныш “Мираж”, “Солтан”, “Лесник” позывнойлы яугирҙарҙың береһе лә юҡ, улар төрлө йүнәлештә урынлашҡан башҡорт полктары буйлап посылка таратырға сығып киткәйне. Ярай әле Вәдүттең яҡшы танышы “Шаман” бында. Беҙҙең, Шайморатов батальонына барырға, тигән теләгебеҙҙе шунда уҡ кире ҡаҡты. “Егеттәр, дошман һуңғы ваҡытта ныҡ әүҙемлек күрһәтә. Улар хәҙер дрондарҙың ниндәйен генә файҙаланмай. Мәҫәлән, бер төрө осоп килеп, ерҙә урынлаша ла, үҙ сиратын көтөп, тыныс ҡына ята. Кәрәк саҡта тиҙ генә һауаға күтәрелә һәм беҙҙең автомобилдәргә һөжүм итә. Кисә генә шундай ике осраҡ булды. Юҡ, һеҙҙең өсөн яуаплылыҡты ала алмайым”, – тигәс, сәфәребеҙҙең бер планына нөктә ҡуйылды. Йәл. Яҙған булһа, тағы осрашырбыҙ әле шайморатовсылар менән.
Командировка ваҡытында үҙебеҙҙе тәртипле тоторбоҙ, махсус хәрби операция биләмәһендә һәр кемде һағалаған ҡурҡыныс хәлдәр менән танышбыҙ, тигән инструктаж үтеп, шуны ҡултамғабыҙ менән раҫлап сығыуыбыҙға беҙҙе башҡорт полкында хеҙмәт иткән Ҡырмыҫҡалы егеттәре көтөп тора ине. Уларға Ринат Шәйбәков әҙерләгән Ҡарлыман ҡуйыртылған һөтөн, яҡташтары төргән сәйҙе тапшырғас, һөйләшеүҙе башлап ебәрҙек. “Роджер” позывнойлы Радомир атлы егет Прибельский ауылынан. Гражданкала Иркутск өлкәһендә вахта ысулы менән эшләгән. 2022 йылда мобилизацияға эләгә. Оҙаҡламай яратҡан кәләше янына, ялға йыйына. Ярты йыл һайын отпуск биреп торалар, ти ул. Радомир бөгөн яуҙа иң кәрәкле өлкәлә хеҙмәт итә. Ни тиһәң дә, был операцияла осҡостар ҙур роль уйнай. “Тәүҙә беҙҙең әҙер булмауыбыҙ ныҡ һиҙелә ине. Дрондар бөтөнләй булманы. Хәҙер, шөкөр, разведчик осҡостар ҙа, һөжүм итергә көйләнгәндәре лә етерлек. Гуманитар ярҙам менән дә ебәреп торалар. Полигонда күп нәмәгә өйрәндек. Бер-беребеҙ менән тәжрибә уртаҡлашабыҙ. Алғы һыҙыҡта уҡ булмайбыҙ, икенсе эшелонда штурмовиктарға ярҙам итәбеҙ. Унда көнө-төнө уяу булырға, алмашлап дежур итергә тура килә. Шулай, бер төркөм егетебеҙгә ял бирҙек. Тик дошман разведкаһы беҙҙең ҡайҙа урынлашҡанды асыҡлаған булып сыҡты. Йоҡлап ятҡан яугирҙарыбыҙҙың бүлмәһенә дрон һөжүм итә һәм янғын башлана. Әле уянып та етмәгән егеттәр мөғжизә менән генә иҫән ҡалды”, – тип һөйләй Радомир.
Әйткәндәй, ул Суворов миҙалы менән бүләкләнгән. Үҙе хаҡында ни тиклем белергә тырышһам да, артығын һөйләтә алманым. Ни хәл итәһең, шундай инде беҙҙең Башҡортостан егеттәре.
Артур ДӘҮЛӘТБӘКОВ.
Автор һәм Ринат ШӘЙБӘКОВ фотолары.
(Дауамы бар).
Өфө – Донбасс араһы – бараһы ла бараһы (Икенсе өлөш)
“Депутат Локотченко юғалған”
Ноябрь башында ошо хәбәр йәшен тиҙлегендәй таралды. Осраҡлымы-түгелме, тап Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы – Ҡоролтай депутаты Алексей Локотченко хеҙмәт иткән батальонда булырға тура килде. Беҙ барғанда ул башҡа яугирҙар менән Курск өлкәһен азат итеү операцияһына юлланғайны. Шөкөр, ул һәм депутат ярҙамсыһы Рудольф Байымов имен-аман табылған.
Улар хеҙмәт иткән “Пятнашка” интернациональ бригадаһында Башҡортостандан да яугирҙар бик күп. Егеттәрҙең ашханаһында “Ислам” позывнойлы инструктор менән әңгәмәләшәбеҙ. Бындағы кәштәләрҙә теҙелеп ултырған салат, быҡтырылған ит һәм башҡа тиҙ боҙолмай торған аҙыҡ тултырылған банкаларҙың иҫәбе-һаны юҡ. Гуманитар ярҙаммы, тигән һорауға, эйе, гуманитар ярҙам да, шул уҡ ваҡытта урындағы халыҡ ярҙам итә, тип яуаплай “Ислам”. Алдан уҡ шуны билдәләге килә – ашханала егеттәр үҙҙәре бешерә, кем ҡасан теләй, шул ваҡытта инеп ашай. Беҙ ҙә ауыҙ иттек һалдат ашынан – бик тәмле бешергәндәр.
“Ярты йыл элек кенә урындағы халыҡ бик аҙ ине, – тип һөйләй “Ислам”. – Бөгөн, Аллаға шөкөр, улар күбәйҙе. Тимәк, тормош тыныслана бара. Махсус хәрби операция кем өсөндөр ҡан-ҡойош, ә кем өсөндөр – бизнес. Урындағылар аҡса эшләп ҡалырға тырыша. Мәҫәлән, яңыраҡ автоматыма ҡайыш алырға кәрәк булды. 5000 һум тора. Ә яҙҙырып алһаң, 1300 һум. Тик уның ҡасан килгәнен көтөп тораһыңмы ни? Йәки һәйбәтерәк салбар алам тиһәң, 15 мең һумыңды сығарырға тура килә. Ярай әле, ярҙам итергә әҙер торғандар ҙа күп. Ашығыс булмаған әйберҙәрҙе күмәртәләп заказ биреп алабыҙ.
Беҙҙең бригада күп милләтле. Бына, был “Хирург” позывнойлы яугир – үзбәк. Әммә эш милләттә түгел. Иң тәүге сиратта яугирҙар дуҫ булырға, бер-береһен аңларға тейеш. бер нисә көндән һине, яралыны, тап ошо иптәштәрҙең яу яланынан алып сығыуы мөмкин. Тыныс тормошта кешеләр 30-лап йыл күрше йәшәп тә аралашмаҫҡа мөмкин. Бында улай түгел. Бер ай хеҙмәт иткәндән һуң яугирҙар шул хәтлем бер-береһен аңлай башлай. Һәм был дуҫлыҡ мотлаҡ киләсәктә лә дауам итәсәк. Бына яңыраҡ ҡына булған хәл. “Башкир” позывнойлы яугир штурм ваҡытында яраланды.
– “Башкир”, һине кем алып сыҡты яу яланынан? (Беҙҙең менән бергә яугирҙар ҙа ултыра, шуға һөйләшеү йәнле бара)
“Башкир”:
– “Абак”, “Москва”.
– Ҡасан таныштың улар менән?
– Ай ярым элек. Ысынлап та, ошо арауыҡта беҙ туғандар кеүек булып киттек.
Беҙ көн һайын иртәнге наряд ваҡытында тәү сиратта яугирҙарҙың хәлен беләбеҙ. Әгәр проблемаһы бар икән, уртаға һалып һөйләшәбеҙ, хәл итеү юлын эҙләйбеҙ.
Физик әҙерлеккә күп иғтибар бирәбеҙ. Бында барыһы ла тигеҙ – тыныс тормошта һин депутат булғанһыңмы, төрмә начальнигы йәки тотҡонмо – ул хаҡта онот. Һәм яугирҙар шуны аңлай, аҡтыҡ көсөн һалып булһа ла физик әҙерлеген нығыта. Һәр кемебеҙ белә – артта ҡалһа, иптәштәре барыбер ташлап китмәй, уны күтәреп булһа ла алып барасаҡ. Ә кемдең имгәк булғыһы килһен? Кисә, мәҫәлән, яңы хеҙмәткә алынған иптәшебеҙ менән 8 саҡрым йүгерҙеләр. Теге иптәш өндәшмәй генә марш-бросокты үтте. Әммә аҙаҡ аяҡ кейемен сискәс, уның аяғының ҡанға батҡанын күреп, аптыраныҡ.
Ғөмүмән, физик яҡтан әҙерлеге насар булғандар йә эскеселәр беҙҙең арала оҙаҡ тотҡарланмай. Дуҫ, татыу булғанға ла күп осраҡта һөжүмгә барып, юғалтыуһыҙ тиерлек сығабыҙ. Хатта беҙҙең яугирҙарҙы, иҫәр, тип тә атайҙар. Ә беҙ үпкәләмәйбеҙ. Әйҙә, көнләшһендәр”.
Бик ҡыҙыҡ һөйләшеү килеп сыҡты “Ислам” менән. Беҙ уның менән күрешкәндә батальон командиры бер үк ваҡытта инструктор булып хеҙмәт итә ине. Кире ҡайтҡанда тағы туҡтағайныҡ, яңы командир тәғәйенләгәндәр. Махсус хәрби операция биләмәһендә тормош шул тиклем тиҙ үҙгәрә. Ә бында, тыныс тормошта, беҙгә МХО-ға арналған материалдар буйынса ике аҙна алдан план төҙөргә ҡушалар. Аптырарһың...
“Интернатскийҙар”
бергә йыйылғанда
Тормош тигәнең ҡыҙыҡ инде ул. Нисәмә йыл Өфөлә йәшәп тә, күптән күрешмәгән таныштар менән Донбасс ерендә күп осрашырға яҙҙы. Улар хаҡында киләһе һандарҙа яҙырбыҙ әле. Ә был батальонда Рәми Ғарипов исемендәге башҡорт республика гимназия-интернатының дүрт(!) сығарылыш уҡыусыһы бергә осрашыр тип кем уйлаһын?
“Космос” позывнойлы яугир Ғафури районының Красноусол ҡасабаһында йәшәй. Гимназия-интернатты 2012 йылда тамамлаған, артабан уҡыуын Мәскәү финанс университетының Өфө филиалында дауам итә. Тик беренсе курстан һуң әрмелә хеҙмәт итеп ҡайтырға тигән ҡарарға килә. Һауа-десант ғәскәрендә ике йыл һалдат һурпаһы һемерә, шул арала 2014 йылда был яҡтарҙа булырға, “Хәрби батырлығы өсөн” миҙалына лайыҡ булырға өлгөрә. Әрменән һуң ҡабат уҡып тормай, атаһы менән Себер яҡтарында эшләй. 10 йылдан һуң был яҡтарға ҡабат килергә тура килә.
“Ни эшләп контракт төҙөргә булдыммы? Егеттәргә ярҙам кәрәккәндә, өйҙә ята алмайым бит инде. Ата-әсәйем минең ҡарарыма ҡаршы килмәне. Атайым бәләкәй саҡтан беҙҙе ысын ир итеп тәрбиәләне. Уға рәхмәтем сикһеҙ. Шулай уҡ гимназия минең өсөн оло тормош мәктәбе булды. “Йәшлек” гәзите аша беҙҙе уҡытҡан уҡытыусыларға, директорым Әлфир Сулпан улы Ғайсинға, тәрбиәселәргә оло рәхмәтемде еткерер инем. Унда белем алғандар әрмелә лә, тормошта ла юғалып ҡалмай”, – тип сәләмдәрен еткерҙе “Космос”.
Шундай мөләйем, гел йылмайып торған, оптимист егеттәргә ҡарайһың да, һоҡланаһың. Әсәйҙәренең, туғандарының доғаһы һаҡлаһын инде уларҙы.
“Ағай, һине ҡайҙалыр күргәнем бар бит”, – тине “Космос” осрашҡанда. Миңә лә ул шул хәтле таныш кеүек күренде. Һуңынан уның әйткәндәрен иҫләп йөрөй торғас, үҙемдең ҡыҙымдың да гимназияны 2012 йылда тамамлағаны иҫкә төштө. Уға яугирҙың фотоһын һалам. Әгәр Сәлимйәнов булһа, минең класташым, сығарылыш кисәһендә бергә вальс бейегәйнек. Әле бик үҙгәргән, был фотонан танып та булмай”, – тигән яуап килде. Ғәҙәттә, яугирҙарҙың позывнойы буйынса аралашҡас, исем-фамилияларын бик төпсөнөп тормайбыҙ. Шуға күрә аҙаҡ асыҡларға тура килде. Ысынлап та, “Космос” Сәлимйәнов булып сыҡты. Үәт, донъя! Ер шары шул хәтле ҙур. Һәм шул хәтле бәләкәй икән.
Артур Дәүләтбәков.
Автор фотоһы.