Өфө – Донбасс араһы – бараһы ла, бараһы

Беләһегеҙме, ни өсөн МХО биләмәһенә барып ҡайтҡан кешеләрҙең күңеле ҡабат шунда тартыла? Мин дә белмәйем. Әммә тәүҙә гуманитар ярҙам алып барып йөрөгән егеттәрҙең, командировкала булып ҡайтҡан журналистарҙың, контракт төҙөп, МХО биләмәһенә юлланғанына күп миҫал килтерергә була. Әле бәйән ителәсәк яҙмала ла улар хаҡында һөйләрбеҙ. Һәр хәлдә, былтырғы командировканан һуң мотлаҡ тағы ла егеттәр менән осрашырға, уларҙың артабанғы яҙмышын белергә тигән теләк һәр саҡ булды һәм ул артабан да көсәйәсәк кенә.

Тәүге көн

Шуға күрә, инде бишенсегә егеттәр янына барған БР Журналистар союзы рәйесе, “Башҡортостан” гәзитенең баш мөхәррире Вәдүт Исхаҡовтан тәҡдим булғас, һис икелән­мәйенсә, юлға сығырға ҡарар иттем. Юлдаштарыбыҙ – “Баш­­ҡортостан Республикаһы” нәш­риәт йортоноң медиа-ди­рек­торы Ринат Шәйбәков, “Рес­публика мәғлүмәт үҙәге” ди­ректоры, ҡустым Айнур Дәү­ләтбәков менән бергә 10 көндән ашыу дауам итәсәк коман­ди­ровкаға октябрь айы­ның һуңғы көндәрендә юл­ландыҡ.
Башҡортостанда инде ҡар булып, ҡыш үҙенең яҡын­лашып тороуын һиҙҙерһә, беҙ юлланған яҡта көҙҙөң иң матур сағы ине. Халыҡтың ял мәле түгел, шуға күрә юлдарҙа автомобилдәр әллә ни күп осрамай. Тик Луганск Халыҡ Республика­һының сиген үт­кәнсе оҙаҡ ҡына торорға тура килде. Йәкшәмбе булғас, ха­лыҡтың бик күп ҡайтыуы менән аңлаттылар быны. 
Паспорт контролен үткәндә беҙҙе тикшереүсе мөләйем ҡатындың: “О-о-о, Башҡортос­танданмы ни, минең унда булғаным бар, ял иттем, бик матур яҡтар!” – тиеүе беҙҙең күңелде күтәреп ебәрҙе. 
Сиктә башланған машиналар ағымы беҙҙе Красный Луч ҡалаһына тиклем барып ет­кәнсе оҙатты. Был юлы инде ауыр йөк автомобилдәре ҡар­шыға күп осраны. Һалдатта­рыбыҙҙы ҡай­ҙалыр күсергән­дәрен аңлауы ҡыйын түгел ине.
Беҙҙекеләрҙең бында йыш булыуын гәзит-журналдарҙан уҡып беләбеҙ инде. Ә бына БР мәҙәниәт министры вазифа­һын башҡарыусы Әминә Ша­фи­ҡо­ваны, уның урынбаҫары Илнур Мөхйәновты ҡунаҡ­ханала ос­ратырбыҙ тип ба­шыбыҙға ла индермәнек. 
Баҡтиһәң, Әминә Ивний ҡыҙы тәүгә ошо яҡтарға ки­лергә ҡарар иткән икән. Улар беҙҙән дә һуңыраҡ ҡунаҡханаға килеп, бер нисә егет менән осрашып, һөйләшеп ултыр­ҙылар. Таң менән юлға сыҡҡан ваҡыт­тарында ғына мәҙәниәт ми­нистры вазифаһын башҡа­рыусының Сибай концерт берләшмәһенән килеп бурысын үтәгән егеттәребеҙ, атап әйткәндә, Сибай мәҙәниәт колледжы ди­ректоры Замир Йәнтүрин менән осрашҡанын белеп, телһеҙ ҡалдыҡ. Бына бит, нин­дәй шәп материалды ҡулдан ысҡын­дырғанбыҙ! Гәзит уҡыу­сылар Сибай егеттәренең йырлашып автобуста китеп барғанын иҫләйҙер әле. Тап бына шунда баянда һыҙҙыра ине лә Замир. Йәл, иркенләп һөйләшеп бул­маны. Теле­фон­дар менән ал­машҡан арала беҙ егеттә­ре­беҙҙең Луганск ҡала­һында урынлашҡанын, “Рубин йондо­ҙо” фронт бригадаһы соста­вында яугирҙар алдында кон­церт номерҙары менән сығыш яһағандарын белеп өлгөрәбеҙ. 
Әминә Шафиҡова юлдаш­тары менән Башҡортостан яугир­ҙарына мәҙәниәт хеҙ­мәткәрҙәре әҙерләгән гума­нитар ярҙамды тапшырып, инде Луганск Халыҡ Республикаһында буласаҡ ос­рашыуҙарға юлланды, ә беҙ иһә РФ Оборона министрлығының матбуғат хеҙмәте вәкиллеге урынлашҡан Донецк ҡалаһына ҡуҙғалабыҙ.
Юл ыңғайы республиканан килтерелгән гуманитар ярҙам тупланған базаға һуғылдыҡ. Электән таныш “Мираж”, “Сол­тан”, “Лесник” позывнойлы яугирҙарҙың береһе лә юҡ, улар төрлө йүнәлештә урынлашҡан башҡорт полктары буйлап по­сылка таратырға сығып кит­кәйне. Ярай әле Вәдүттең яҡшы танышы “Шаман” бында. Беҙ­ҙең, Шайморатов батальо­нына барырға, тигән теләгебеҙҙе шунда уҡ кире ҡаҡты. “Егеттәр, дошман һуңғы ваҡытта ныҡ әүҙемлек күрһәтә. Улар хәҙер дрондарҙың ниндәйен генә файҙаланмай. Мәҫәлән, бер төрө осоп килеп, ерҙә урынлаша ла, үҙ сиратын көтөп, тыныс ҡына ята. Кәрәк саҡта тиҙ генә һауаға күтәрелә һәм беҙҙең авто­мо­билдәргә һөжүм итә. Кисә генә шундай ике осраҡ булды. Юҡ, һеҙҙең өсөн яуаплылыҡты ала алмайым”, – тигәс, сәфәребеҙ­ҙең бер планына нөктә ҡу­йылды. Йәл. Яҙған булһа, тағы ос­ра­шырбыҙ әле шаймора­товсылар менән.
Командировка ваҡытында үҙебеҙҙе тәртипле тоторбоҙ, махсус хәрби операция билә­мәһендә һәр кемде һағалаған ҡурҡыныс хәлдәр менән та­нышбыҙ, тигән инструктаж үтеп, шуны ҡултамғабыҙ менән раҫ­лап сығыуыбыҙға беҙҙе башҡорт полкында хеҙмәт иткән Ҡыр­мыҫҡалы егеттәре көтөп тора ине. Уларға Ринат Шәйбәков әҙерләгән Ҡарлыман ҡуйыр­тылған һөтөн, яҡташтары төр­гән сәйҙе тапшырғас, һөй­лә­шеүҙе башлап ебәрҙек. “Роджер” позывнойлы Радомир атлы егет Прибельский ауылынан. Граж­данкала Иркутск өлкәһендә вахта ысулы менән эшләгән. 2022 йылда мобилизацияға эләгә. Оҙаҡламай яратҡан кә­ләше янына, ялға йыйына. Ярты йыл һайын отпуск биреп то­ралар, ти ул. Радомир бөгөн яуҙа иң кәрәкле өлкәлә хеҙмәт итә. Ни тиһәң дә, был операцияла осҡостар ҙур роль уйнай. “Тәүҙә беҙҙең әҙер булмауыбыҙ ныҡ һиҙелә ине. Дрондар бөтөнләй булманы. Хәҙер, шөкөр, раз­ведчик осҡостар ҙа, һөжүм итергә көйләнгәндәре лә етер­лек. Гуманитар ярҙам менән дә ебәреп торалар. Полигонда күп нәмәгә өйрәндек. Бер-беребеҙ менән тәжрибә уртаҡлашабыҙ. Алғы һыҙыҡта уҡ булмайбыҙ, икенсе эшелонда штурмовик­тарға ярҙам итәбеҙ. Унда көнө-төнө уяу булырға, алмашлап дежур итергә тура килә. Шулай, бер төркөм егетебеҙгә ял бирҙек. Тик дошман разведкаһы беҙҙең ҡайҙа урынлашҡанды асыҡ­лаған булып сыҡты. Йоҡлап ятҡан яугирҙарыбыҙҙың бүлмә­һенә дрон һөжүм итә һәм янғын башлана. Әле уянып та етмәгән егеттәр мөғжизә менән генә иҫән ҡалды”, – тип һөйләй Радомир. 

Әйткәндәй, ул Суворов ми­ҙалы менән бүләкләнгән. Үҙе хаҡында ни тиклем белергә тырышһам да, артығын һөйләтә алманым. Ни хәл итәһең, шун­дай инде беҙҙең Башҡор­тостан егеттәре.

Артур ДӘҮЛӘТБӘКОВ.
Автор һәм Ринат ШӘЙБӘКОВ фотолары.
(Дауамы бар).     

Өфө – Донбасс араһы – бараһы ла бараһы (Икенсе өлөш)

“Депутат Локотченко юғалған”
Ноябрь башында ошо хәбәр йәшен тиҙлегендәй таралды. Осраҡлымы-түгелме, тап Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы – Ҡоролтай депутаты Алексей Локотченко хеҙмәт иткән батальонда булырға тура килде. Беҙ барғанда ул башҡа яугирҙар менән Курск өлкәһен азат итеү операцияһына юлланғайны. Шөкөр, ул һәм депутат ярҙамсыһы Рудольф Байымов имен-аман табылған.

Улар хеҙмәт иткән “Пят­нашка” ин­тернациональ бригадаһында Баш­ҡортостандан да яугирҙар бик күп. Егеттәрҙең ашха­наһында “Ислам” позывнойлы инструктор менән әңгәмә­ләшәбеҙ. Бындағы кәштәләрҙә теҙелеп ултырған салат, быҡ­тырылған ит һәм башҡа тиҙ боҙолмай торған аҙыҡ тулты­рылған банкаларҙың иҫәбе-һаны юҡ. Гуманитар ярҙаммы, тигән һорауға, эйе, гуманитар ярҙам да, шул уҡ ваҡытта урындағы халыҡ ярҙам итә, тип яуаплай “Ислам”. Алдан уҡ шуны билдәләге килә – аш­ханала егеттәр үҙҙәре бешерә, кем ҡасан теләй, шул ваҡытта инеп ашай. Беҙ ҙә ауыҙ иттек һалдат ашынан – бик тәмле бешергәндәр.
“Ярты йыл элек кенә урындағы халыҡ бик аҙ ине, – тип һөйләй “Ислам”. – Бөгөн, Аллаға шөкөр, улар күбәйҙе. Тимәк, тормош тыныслана бара. Махсус хәрби операция кем өсөндөр ҡан-ҡойош, ә кем өсөндөр – бизнес. Урындағылар аҡса эшләп ҡалырға тырыша. Мәҫәлән, яңыраҡ автоматыма ҡайыш алырға кәрәк булды. 5000 һум тора. Ә яҙҙырып алһаң, 1300 һум. Тик уның ҡасан килгәнен көтөп тораһыңмы ни? Йәки һәйбәтерәк салбар алам тиһәң, 15 мең һумыңды сығарырға тура килә. Ярай әле, ярҙам итергә әҙер торғандар ҙа күп. Ашығыс булмаған әйбер­ҙәрҙе күмәртәләп заказ биреп алабыҙ.
Беҙҙең бригада күп милләтле. Бына, был “Хирург” позыв­нойлы яугир –  үзбәк. Әммә эш милләттә түгел. Иң тәүге сиратта яугирҙар дуҫ булырға, бер-береһен аңларға тейеш. бер нисә көндән һине, яралыны, тап ошо ип­тәштәрҙең яу яланынан алып сығыуы мөмкин. Тыныс тормошта кешеләр 30-лап йыл күрше йәшәп тә аралашмаҫҡа мөмкин. Бында улай түгел. Бер ай хеҙмәт иткәндән һуң яугирҙар шул хәтлем бер-береһен аңлай башлай. Һәм был дуҫлыҡ мотлаҡ киләсәктә лә дауам итәсәк. Бына яңыраҡ ҡына булған хәл. “Башкир” позывнойлы яугир штурм ваҡытында яраланды. 
– “Башкир”, һине кем алып сыҡты яу яланынан? (Беҙҙең менән бергә яу­гирҙар ҙа ултыра, шуға һөйләшеү йәнле бара) 
“Башкир”: 
– “Абак”, “Москва”.
– Ҡасан таныштың улар менән?
– Ай ярым элек. Ысынлап та, ошо арауыҡта беҙ туғандар кеүек булып киттек.
Беҙ көн һайын иртәнге наряд ва­ҡытында тәү сиратта яугир­ҙарҙың хәлен беләбеҙ. Әгәр проблемаһы бар икән, уртаға һалып һөйләшәбеҙ, хәл итеү юлын эҙләйбеҙ. 
Физик әҙерлеккә күп иғтибар би­рәбеҙ. Бында барыһы ла тигеҙ – тыныс тор­мошта һин депутат бул­ғанһыңмы, төрмә началь­нигы йәки тотҡонмо – ул хаҡта онот. Һәм яугирҙар шуны аңлай, аҡтыҡ көсөн һалып булһа ла физик әҙерлеген нығыта. Һәр кемебеҙ белә – артта ҡалһа, иптәштәре барыбер ташлап китмәй, уны күтәреп булһа ла алып барасаҡ. Ә кемдең имгәк булғыһы килһен? Кисә, мәҫәлән, яңы хеҙмәткә алынған иптәшебеҙ менән 8 саҡрым йүгерҙеләр. Теге иптәш өндәшмәй генә марш-бросокты үтте. Әммә аҙаҡ аяҡ кейемен сискәс, уның аяғының ҡанға батҡанын күреп, ап­тыраныҡ.
Ғөмүмән, физик яҡтан әҙер­леге насар булғандар йә эскеселәр беҙҙең арала оҙаҡ тотҡарланмай. Дуҫ, татыу булған­ға ла күп осраҡта һөжүмгә ба­рып, юғалтыуһыҙ тиерлек сы­ғабыҙ. Хатта беҙҙең яугир­ҙарҙы, иҫәр, тип тә атайҙар. Ә беҙ үпкәләмәйбеҙ. Әйҙә, көнләш­һендәр”.
Бик ҡыҙыҡ һөйләшеү килеп сыҡты “Ислам” менән. Беҙ уның менән кү­решкәндә батальон командиры бер үк ваҡытта инструктор булып хеҙмәт итә ине. Кире ҡайтҡанда тағы туҡтағайныҡ, яңы командир тәғәйенләгәндәр. Махсус хәрби операция биләмәһендә тормош шул тиклем тиҙ үҙгәрә. Ә бында, тыныс тормошта, беҙгә МХО-ға арналған материалдар буйынса ике аҙна алдан план төҙөргә ҡушалар. Аптырарһың...

“Интернатскийҙар”
бергә йыйылғанда

Тормош тигәнең ҡыҙыҡ инде ул. Нисәмә йыл Өфөлә йәшәп тә, күптән күрешмәгән таныштар менән Донбасс ерендә күп осрашырға яҙҙы. Улар хаҡында киләһе һандарҙа яҙырбыҙ әле. Ә был батальонда Рәми Ғарипов исе­мендәге башҡорт республика гимназия-интернатының дүрт(!) сығарылыш уҡыусыһы бергә осрашыр тип кем уйлаһын? 
“Космос” позывнойлы яугир Ғафури районының Красноусол ҡасабаһында йәшәй. Гимназия-интернатты 2012 йылда тамамлаған, артабан уҡыуын Мәскәү финанс университетының Өфө филиалында дауам итә. Тик беренсе курстан һуң әрмелә хеҙмәт итеп ҡайтырға тигән ҡарарға килә. Һауа-десант ғәскәрендә ике йыл һалдат һурпаһы һемерә, шул арала 2014 йылда был яҡтарҙа булырға, “Хәрби ба­тыр­лығы өсөн” миҙалына лайыҡ булырға өлгөрә. Әрменән һуң ҡабат уҡып тормай, атаһы менән Себер яҡтарында эшләй. 10 йылдан һуң был яҡтарға ҡабат килергә тура килә.
“Ни эшләп контракт төҙөргә бул­дыммы? Егеттәргә ярҙам кәрәккәндә, өйҙә ята алмайым бит инде. Ата-әсәйем минең ҡарарыма ҡаршы килмәне. Атайым бәләкәй саҡтан беҙҙе ысын ир итеп тәрбиәләне. Уға рәхмәтем сикһеҙ. Шулай уҡ гимназия минең өсөн оло тормош мәктәбе булды. “Йәшлек” гәзите аша беҙҙе уҡытҡан уҡы­тыу­сыларға, директорым Әлфир Сулпан улы Ғайсинға, тәрбиәселәргә оло рәхмәтемде еткерер инем.  Унда белем алғандар әрмелә лә, тормошта ла юғалып ҡалмай”, – тип сәләмдәрен еткерҙе “Космос”. 
Шундай мөләйем, гел йылмайып торған, оптимист егеттәргә ҡарайһың да, һоҡланаһың. Әсәйҙәренең, туғанда­ры­ның доғаһы һаҡлаһын инде уларҙы.

“Ағай, һине ҡайҙалыр күр­гәнем бар бит”, – тине “Кос­мос” осрашҡанда. Миңә лә ул шул хәтле таныш кеүек кү­ренде. Һуңынан уның әйт­кәндәрен иҫләп йөрөй торғас, үҙемдең ҡыҙымдың да гим­назияны 2012 йылда та­мам­лағаны иҫкә төштө. Уға яу­гирҙың фотоһын һалам. Әгәр Сәлимйәнов булһа, минең класташым, сығары­лыш ки­сәһендә бергә вальс бейе­гәйнек. Әле бик үҙгәргән, был фотонан танып та бул­май”, – тигән яуап килде. Ғәҙәттә, яугирҙарҙың позыв­нойы бу­йынса аралашҡас, исем-фа­милияларын бик төп­сөнөп тормайбыҙ. Шуға күрә аҙаҡ асыҡларға тура килде. Ысын­лап та, “Космос” Сәлим­йәнов булып сыҡты. Үәт, донъя! Ер шары шул хәтле ҙур. Һәм шул хәтле бәләкәй икән.  

Артур Дәүләтбәков. 

Автор фотоһы.