Бер ҡап шырпы бәләһе

Самат тиҙ генә ашыҡ-бошоҡ дә­рестәрен ҡараны ла, тамағына ла ашап тормай, әсәһе ҡайтмаҫ элек тип, йәһәт кенә кейенеп, дуҫы Булаттарға йүгерҙе. Үҙе куртка кеҫәһендә ятҡан шырпы ҡабын әленән-әле ҡапшап ала, төшөп ҡалмаһын, йәнәһе. Кисә уны өлә­сәһенең аласығындағы мейес көл­дөксәһенән алғайны, өләсәһе күр­мәҫ элек тип, кеҫәһенә тыҡты.
Бына шул шырпы тынғы бирмәй, бөгөн мәктәптә лә дәрес бөтөрөн саҡ көтөп алды. Атаһы менән әсәһе эштә, ағаһы менән апаһы әле һаман мәктәптән ҡайтып етмәгән. Улар ҡайтмаҫ элек шырпы менән уйнап алырға иҫәбе. Шырпының уйынсыҡ түгеллеген Самат бик яҡшы аңлай ҙа ул, аңламаҫҡа ни, әленән-әле мәк­тәптә уҡытыусылар, өйҙә атай менән әсәй тылҡып ҡына тора, тик ҡы­ҙыҡһыныусанлығы малайҙы ба­рыбер еңде.
Самат Булатҡа килгәндә, уныһы әле яңы сәй эсеп ултыра ине, Булаттың әсәһе Сания апай:
– Самат, әйҙә үт, сәй эсәйек, – тип малайҙы табынға саҡырҙы.
– Юҡ, рәхмәт, мин өйҙә эсеп сыҡ­тым, – тине ул, үҙенең алдаш­ҡа­нынан уңайһыҙланып, Булатҡа ҡа­рап ишеккә ымланы, тегеһе ашығып сәйен дә эсеп тормай, әсәһенең, яйлап аша, тигәненә лә ҡарамай дуҫына эйәреп тышҡа  сыҡты.
– Нимә булды? – тине Булат курт­каһын элә-элә.
– Әйҙә, бер нәмә күрһәтәм. Самат серле генә дуҫына шыбырлап. – Саҡ ҡына ситкә китәйек.
Эйәртенешеп гаражға инделәр, Самат гаражды байҡап сыҡты ла, уларҙан башҡа бер кем дә юҡ­лы­ғына ышанғас, ипләп кенә кеҫә­һенән баяғы шырпы ҡабын килтереп сығарҙы.
– Күрҙеңме, миндә нимә бар, – тине Самат эре генә.
– Эсендә нимә инде, сиңерткә йә деңгәсәйҙер күп булһа, – тине Булат иҫе китмәй генә.
– Был ваҡытта ниндәй сиңерткә булһын. Бына нимә! – Самат ҡапты асып дуҫына күрһәтте.
– Шырпы... – Булат аптырап китте. – Ҡайҙан алдың уны?
– Таптым! – тине малай. – Әйҙә, сыйып ҡарайыҡ.
– Ярамай! Һин нимә! Янғын сы­ғармаҡсыһыңмы?
– Иииии! Ҡурҡаҡ! – Самат Булатты ирештерергә кереште.
– Мин ҡурҡаҡ түгел! – тине малай үртәлеп. – Оноттоңмо ни былтыр йәй нимә булғанын?
Үткән йәй бер бәләкәс малай шырпы менән уйнап, янғын сығарҙы, өйҙәре янып, бер нәмәһеҙ тороп ҡалған ғаиләне иҫенә төшөрҙө Булат, ярай әле үҙҙәре иҫән ҡалды. Ана, хәҙер өй урынында янғындан ҡалған бүрәнәләр генә ҡурҡыныс булып һерәйеп тора.
– Ҡурҡаҡ инде, бер шырпы сый­ғандан ғына янғын сыҡмай ул! –  тине Самат эре генә. – Теге көн Рөстәм менән бер ҡап шырпыны яғып бөттөк, бер ни ҙә булманы. Бер фокус күрһәтәм, тигәйнем һиңә...
– Йә, ярар, – тип ризалашты Булат. – Күрһәт фокусыңды. – Малай ҡыҙыҡ­һыныуын еңә алманы. – Әйҙә, йәһә­терәк булайыҡ, атай ҡайтмаҫ элек, күреп ҡалһа, кәрәкте бирер.
– Бына ҡара! – Самат бер шырпы бөртөгөн алып, ҡаптың ҡабырға­һындағы сыя торған еренә баҫты­рып тотто ла икенсе ҡулы менән шыр­пыға сирткәйне, ул тоҡанып, әллә ҡайҙа осоп китте.
– Ух! Ҡайһылай шәп килеп сыҡты! – тип Булат ҡысҡырып ебәргәнен һиҙмәй ҙә ҡалды.
– Ҡысҡырма шул тиклем, йә бе­рәйһе ишетеп ҡалыр.
– Мин дә һыҙып ҡарайым әле. – Малай иптәшенән шырпыны тартып тигәндәй алды.
Самат шикелле итеп шырпыны ҡуйҙы ла, сиртеп ебәрҙе, тик то­ҡа­нып осоп китер урынға шырпы урталай һынды, малай икенсеһен-өсөнсөһөн алды, улары ла тоҡан­маны, ергә ҡойола торҙо. Самат асыуланып:
– Шырпыны бөтөрәһең инде, бир бында! – тип тартып алмаҡсы булды.
– Тағы берҙе генә тоҡандырып ҡа­райым да... – Булат тағы бер шыр­пы бөртөгөн алып ҡуйҙы ла сиртеп ебәрҙе, быныһы осоуын осто, тик тоҡанманы. – Эх! Минән булмай... –  тип Булат, шырпыны дуҫына бирҙе.
– Ҡайғырма, өйрәнәһең ул, тәүҙә минең дә килеп сыҡманы, – тип  Самат дуҫын йыуатты.
– Тағы ниндәй фокус беләһең? –  тине Булат.
– Башҡа белмәйем, – тип яурындарын һикертте Самат һәм бер-бер артлы шырпы бөртөктәрен сиртеп осора башланы.
– Йә, етәр, – тине Булат. – Әйҙә башҡа бер нәмә эшләп ҡарайыҡ.
Малайҙар сүгәләп ултырҙы, Самат шырпы бөртөктәрен ергә ҡаҙап сыҡты ла, уларҙы тоҡандырып ебәрҙе. Янған ыңғайы баяғы шырпы бөртөктәре әле бер, әле икенсе яҡҡа бөгөлә-һығыла янып бөттө.
Малайҙар оҙаҡ уйнап ултыра алманы. Янған еҫ сыҡҡанын тойоп, һикереп торҙолар.
Баяғы сиртеп осорған шырпының береһе өйөлөп ҡуйылған запас тәгәрмәстәр өҫтөндә ятҡан ҡул һөртә торған майлы сепрәк өҫтөнә төшкән икән.
– Самат! Яна бит! Һүндерә һала­йыҡ! – Булат ҡото осоп ҡысҡырып ебәрҙе.
Самат күп уйлап торманы, аяҡ аҫтында ятҡан резина камераны алып ут өҫтөнә ырғытты, тик камера ситкә барып ятты, ут тағы көсәйеп яна башланы, малайҙарҙың бө­төнләй ҡото осто, ут тәгәрмәстәргә ҡапһа, эш харап ине.
– Һыу кәрәк! Һыу! – тине Булат, гараж төтөн менән тула башланы, ут хәҙер Самат ырғытҡан камераға тоҡанып, сытырлап ҡап-ҡара төтөн сығарып яна.
– Был һауытта нимә? – Самат сар эргәһендә торған һауытҡа ымланы.
– Һыу шикелле. – Булат төтөнгә сәсәй башланы, тын алыуы бө­төнләй ауырлашты, күҙҙе асырлыҡ түгел, әсетә, ә Самат баяғы һауытты алды ла нимә икәнен ҡарап тормай, ут өҫтөнә һипте, тик ут тағы кө­сәйҙе, түбә таҡтаһына етеп яна.
– Һыу булмаған бит! – Самат ҡур­ҡып, Булатҡа ҡараны.
– Нимә һуң ул? – Булат сәсәй башланы.
– Белмәйем... Самат аптырап ти­рә-яғына ҡаранды, тик төтөн эсендә бер ни ҙә күрерлек түгел ине.
– Сар эргәһендә... бер биҙрәләй һыу булырға тейеш ине, һин яңы­лыш тимер йыуа торған... бензинды һип­кәнһеңдер... – Булат төтөнгә түҙмәй, сүкәйеп ултырҙы.
Самат үҙенең янғын ойоштор­ғанын аңлап, нисек тә утты үҙе  һүндерергә тырыша ине, тик бер ни ҙә килеп сыҡмай. «Ҡыҙыл әтәс» бөтөнләй ҡотороп, түшәмгә күсте. Янғындан бүленеп сыҡҡан ағыулы еҫ ма­лайҙарҙың тынын ҡурҙы, хәл­дәрен алды, тик Самат бирешергә телә­мәне. Шәберәк-шәберәк, тине малай, тәгәрмәстәрҙе йығырға кә­рәк, тип уйлап алды, кәпәсен күҙенә тиклем төшөрҙө, ҡулдарын ең эсенә йәшер­ҙе лә йүгереп барып тәгәр­мәстәрҙе этте, тик хәлһеҙләнгән Саматтың ғына ҡулынан килерлек түгел ине, тағы этте, тағы этте, ут малайҙың битен, ҡулдарын ян­дырҙы...
– Самат! Самат! Әйҙә сығайыҡ, берәйһен саҡырайыҡ... – Булаттың тауышы тоноҡ ҡына алыҫтан ишетелде Саматҡа. Бөтөнләй хәле бөттө, башы ярылып килгәндәй ауырта малайҙың, үҙен тәрән уп­ҡынға осҡан кеүек итеп тойҙо.
Реанимацияла ғына аңына килде Самат, янғындан бүленеп сыҡҡан һөрөм газына ныҡ ағыуланғайны ул. Етмәһә, утҡа бешкән бите, ҡулдары әсетеп, йөрәккә үтеп әрней. Саҡ күҙҙәрен асып, тирә-яғына  ҡараны, эргәһендә торған шәфҡәт туташынан:
– Мин ҡайҙа ул? – тип саҡ һорай алды.
– Һин реанимацияла, ҡустым, – тип ул йылмайып малайға ҡараны.
– Булат ҡайҙа?
– Ҡайғырма, Самат, дуҫың үҙен яҡ­шы тоя... Тик бына аяғы һынған,  гипс һалып өйөнә ҡайтарҙылар. – Шәфҡәт туташы малайҙың башынан һыйпаны. – Һин дә шәбәйерһең әле.
– Аяғы һынған? Малай аптырап ҡатынға ҡараны. – Нисек һынған? – Самат торорға итте.
– Ҡустым, һиңә торорға иртәрәк әле, хәлең яҡшырғансы ятып то­рорға тура килер, –  тине шәфҡәт туташы, малайҙы тынысландырырға теләп.
Малай ыңғырашып кире ятты, үҙенең көсһөҙлөгөнә йәне көйҙө, күҙҙәренән сыҡҡан йәштәре сикәһе буйлап аҡты.
Дүртенсе көнгә генә Саматты  дө­йөм палатаға күсерҙеләр. Палатала уны атаһы менән әсәһе һәм участковый Сәлим ағай көтә ине. Участ­ковыйҙы күргәс, малай бө­төнләй ҡойолоп төштө, ҡурҡыуҙан бигерәк оялышынан үҙен ҡайҙа ҡуйырға белмәне. Сөнки үткән аҙнала ғына Сәлим ағай мәктәпкә килеп, шырпы менән уйнарға ярама­ғанлығы, уттың нисек ҡурҡыныс булыуы тураһында бик фәһемле дәрес үт­кәргәйне.
– Һаумы, пожарник! Шәбәйеп бу­ламы, ҡустым? – тине участковый йылмайып. – Хәлең нисек?
– Һаумыһығыҙ...  – тине Самат тартынып. – Шәбәйҙем инде.
– Ярар, яҡшы.
Самат атаһы менән әсәһенә ҡа­раны, атаһының шелтәле ҡарашы малайҙы бөтөнләй уңайһыҙ хәлгә ҡуйҙы, ҡысҡырып әрләһәләр ҙә, был тиклем ауыр булмаҫ ине, тип уйланы. Тик атаһы ла, әсәһе лә бер һүҙ өндәшмәне.
– Самат ҡустым, нисек янғын ойош­торғаныңды һөйлә әле? –  тине Сәлим ағай. – Шырпыны ҡайҙан алдығыҙ?
Самат бөтәһен дә йәшермәй һөй­ләне, шулай итһә, күңеленә еңе­лерәк булыр, тип уйланы.  Шырпыны өләсәһенең аласығынан һора­ма­йынса алғанын да әйтте, Булатты ул ҡотортҡанын, уның бер ғәйебе юҡлығын ҡат-ҡат ҡабатланы малай. 
Участковый уны бүлдермәй генә тыңланы, алдында ятҡан ҡағыҙға нимәлер яҙҙы ла, малайға ҡарап:
– Ярар, ҡустым, аңлашылды, үҙең­дең ғәйебеңде таныу бик яҡшы, башҡа шырпы, ут менән булыш­маҫһың, тип ышанам,  – тине ҡәтғи тауыш менән.
– Юҡ! – тип ҡысҡырып ебәргәнен һиҙмәй ҙә ҡалды Самат. Бөтә ба­тырлығын йыйып, малай участко­выйға ҡараны:
– Сәлим ағай, әйтегеҙ әле, Булат нисек? –  тип һораны.
Шул саҡ палатаның ишеге шы­ғырлап асылып китте, унда ҡултыҡ таяғына таянған, аяғына гипс һа­лынған Булат йылмайып баҫып тора ине.
– Бына үҙе һөйләр, – тип йыл­майҙы участковый ағай.

Фаягөл АҘНАБАЕВА, 
 Башҡорт Үргене ауылының «Айгөл» балалар баҡсаһы тәрбиәсеһе.

Ейәнсура районы.