«Иң проблемалы мәктәпкә директор булып барыр инем», –

ти 80 йәшлек юбилейын билдәләүсе Марат Хафизов

– Мәғариф өлкәһендә бәхәс тыуҙырған тағы ла бер мәсьәлә – ҡулайлаштырыу процесы. Бәләкәй мәктәптәрҙең бөгөнгө көндә йәшәргә хоҡуғы бармы?
– Әлбиттә, стратегик яҡтан, халыҡты һаҡлап ҡалыу яғынан ҡарағанда, ул мәктәптәр ҡалырға тейеш. Йәштәр ауылда ҡалһын, йәшәһен, балалар тәрбиәләһен тиһәк, мәктәптәрһеҙ булмай. Улар ҙа үҙҙәренең балаларын көслө уҡытыусыларҙа уҡытырға хоҡуҡлы, улар ҙа балаларының, мәҫәлән, инглиз телен һәйбәт белеүен теләй. Ләкин был мәсьәләнең икенсе яғы ла бар бит. Һәр бәләкәй ауылда мәктәп булыуы белемдең йөкмәткеһенә насар йоғонто яһай. Мәҫәлән, БДУ-ла сит телдәрҙе уҡытыу буйынса юғары белем алған белгес, ауылға ҡайтып, бәләкәй генә эш хаҡына, аҙ ғына сәғәттәргә эшләп йөрөргә риза булмаясаҡ. Бында кадрҙар менән тәьмин итеү мәсьәләһе бик киҫкен тора.
Оптималләштергәндә лә балаларҙы ҡайҙалыр йөрөтөп уҡытыу мәсьәләһе тыуа. Улар ниндәйҙер интернатта йәшәргә тейеш. Ә бит ул әсә йылыһын тойоп, тыуған йортонда үҫергә тейеш, ҡайҙалыр ситтә, интернатта түгел. Мин ғүмер буйы интернат балалары менән эшләнем. Бүтән эштәрем торһа-торҙо, әммә тәүге эшем уларға яҡшыраҡ шарттар тыуҙырыу булды. Юғиһә 15-әр, 20-шәр бала бер бүлмәлә йәшәй ине. Казарма бит был. 600 балаға ҡунаҡхана тибындағы интернат эшләттем. Шулай булыуға ҡарамаҫтан, интернат тормошон ғаиләлә тәрбиәләнеү менән бер нисек тә сағыштырып булмай.
Был һорауға әлегә яуап таба алмайым. Бер генә аҡыллы фекер ҙә ишеткәнем юҡ. Бәләкәй генә мәктәпте алдынғы итеп тә булмай, ба­лалар­ҙы сит ауылға йөрөтөп уҡытыу ҙа йөҙ һорау тыуҙыра. Ысын патриоттар йоҙроҡ төйнәп, бөтөрәһегеҙ башҡорт ауылдарын, ти ҙә ул. Тик ниндәй юлы бар һуң – бөгөнгө мөмкинлектәрҙән сығып, был мәсьәләнең аҡыллы ғына сиселешен күрмәйем.

– Әле ниндәй эштәр менән мәшғүлһегеҙ?
– 77 йәшкә тиклем мәктәптә эшләнем, әле пенсияға сыҡҡаныма дүртенсе генә йыл. Хәҙер ваҡыт күп, шуға ла яҙыу эшенә тотондом. Ҙур тормош юлымда тәжрибә байтаҡ тупланған, әйтеп ҡалдыраһы һүҙҙәр ҙә күп һымаҡ. Тәүге эшем – хәтирәләр китабым сыҡты. Йылдан ашыуыраҡ 20-се гимназияның тарихын яҙҙым. Был эшкә тотоноуымдың үҙ сәбәбе лә бар – былтыр гимназия үҙенең 40 йыллыҡ юбилейын билдәләне. Был мәктәп бик үҙенсәлекле, бүтән бер мәктәпкә лә оҡшамаған. ҡала башҡорттары үҙ балаларын туған телдә уҡытырға теләп, ҙур тырышлыҡ һалып асылған ул. Бик күп тупһалар аша үтеп, хатта КПСС Үҙәк комитетына барып еткәс кенә асырға мөмкинлек тыуҙы. Китапҡа бай, бик ҡыҙыҡлы материал тупланған. Унда Иҙел Агишевтың ғаилә архивынан алынған мөһим документтар, хатлашыу тарихы ла бар. Өсөнсө мөһим эшем – башҡорт-төрөк лицейының тарихын яҙыу. Төрөктәр менән ун йыл самаһы аралаштым, директор булып та эшләп алдым. Тиҙҙән уҡыу йорто 20 йыллыҡ юбилейын билдәләй. «Марат Мөхәмәтйән улы, яҙығыҙ әле лицей тарихын, уны һеҙҙән дә һәйбәтерәк белеүсе юҡ», – тип директоры миңә мөрәжәғәт итте (ысынлап та, уны асыуҙа ҡатнашҡан кеше булараҡ та тарихын һәйбәт беләм). Әле шуның менән мәшғүлмен, ике бүлекте тамамланым. Архивтан алынған материалдарҙы, иҫтәлектәр­ҙе файҙаланып яҙылған китабымды яңы йылға тиклем директор өҫтәленә һалырға вәғәҙә иттем.
Тағы бер эшем бар. Тәүге хәтирәләр китабыма күп нәмә инмәгән, әллә күпме кеше тураһында яҙылмай ҡалған. Шуларҙы өҫтәп, китапты яңынан баҫтырырға ине.

– Мәктәптәр менән бәйләнеш тотаһығыҙмы?
– 20-се мәктәптең тарихын да яҙам бит инде, шуға ла йыш йөрөйөм. Был мәктәп миңә бик ҡәҙерле. Бик ҙур ауырлыҡ менән асылған тәүге башҡорт ҡала мәктәбе булыуы менән дә, ҡатмарлы мәлендә ата-әсәләр менән бергә тороп уны һаҡлап алып ҡалғанға ла шулайҙыр. 1972 йылда мәктәптә рус кластары асыу тураһында һүҙ ҡуйыртыла башланы. Рөхсәт биреп, асыуын-астырҙылар, тик тиҙ үк аңлап алғандармы, ҡыҫымға ала башланылар. Тик асыҡтан-асыҡ «Яба­быҙ!» тип әйтә алмайҙар бит инде, шуға ла туған телде сикләргә теләгәндәр­ҙер. Әммә мин, директор булараҡ, ныҡ торҙом, гимназияны башҡорт мәктәбе итеп һаҡлап ҡалыуҙа өлөшөм ошо булғандыр. 1-се республика башҡорт гимназия-интернаты менән дә бәйләнешем ныҡ. Уның менән дә тормошомдоң мөһим биттәре бәйләнгән. Бик күп эштең башлан­ғысы алдында торҙом, баш ҡаланың башҡорт мәктәптәре ара­һында үҙ-ара бәйләнеш, хеҙмәттәшлек булдырыу­ҙы ойоштор­ҙом.
Тотош ғүмерем мәктәптәр менән бәйле булғас, тормошомдо уларһыҙ күҙ алдына ла килтермәйем.
– Әңгәмәгеҙ өсөн рәхмәт, Марат ағай. Яҡынлашып килгән юбилейығыҙ менән тәбрикләп, һаулыҡ, рух ныҡлығы теләйбеҙ.

Руфина ДӘҮЛӘТОВА әңгәмәләште.