Баҡсағыҙҙы ҡышҡа әҙерләгеҙ

Уңыш йыйып алғас, баҡса бушап ҡалғандай була. Әммә баҡсасыларға ял итергә иртәрәк әле: уларҙы байтаҡ мәшәҡәт көтә. Түтәлдәрҙе таҙартып, ерҙе ҡаҙһаң, эш бөтә кеүек. Ә бына емеш ағастарын, еләктәрҙе ҡышҡылыҡҡа әҙерләү өсөн ваҡыт талап ителә. Һәм һәр төр ағасҡа айырым тәрбиә кәрәк.

Беҙҙең төбәктә емеш ағас­тарына килгән зыяндың 90 процентына ҡышҡы һыуыҡтар сәбәпсе. Шулай уҡ кешеләр            30 – 40 градус һыуыҡты ғына ҡурҡыныс тип уйлап яңылыша. Сөнки көҙ аҙағындағы, ҡыш башындағы көн торошо ла емеш ағастары өсөн файҙаға түгел: улар был ваҡытта әле тәрән тынлыҡ осорона күсергә өлгөрмәгән була. Боҙлауыҡ яуыуы, рашҡы, берсә йылы, берсә һыуыҡ көн торошо шаҡтай ғына зыян килтерә. Емеш ағасын ултыртыр алдынан  тәү сиратта уның беҙҙең төбәккә тап килгән сортын һатып алырға кәңәш итәбеҙ. Йылы яҡҡа яраҡлыларын нисек кенә тәрбиәләһәң дә  беҙҙәге ҡышты имен сыҡмаясаҡ. Сыҙам сорттарҙың да именлеге дөрөҫ тәрбиәгә бәйләнгән: ағастың үҫеү, сынығыу дәрәжәһе, туҡ­лыҡлы матдәләрҙең күләме, туҡымаларҙың һыу менән туйыныуы һәм башҡалар. 
Ҡайһы саҡта емеш ағас­тарын сысҡан, ҡомаҡтарҙан һаҡлау өсөн төбөнә 35 см бейеклектә тупраҡ өйәләр. Әммә был эште ямғырлы көҙҙә башҡарырға ярамай, ә инде өйгән осраҡта, иртә яҙҙан тупраҡты кире таратырға кә­рәк. Юғиһә ағастың төбө серей башлай, ҡайырыһы бурһый. 
Баҡсасылар араһында, ҡар күп булһа – яҡшыраҡ, тигән хата фекер йәшәй. Барыһы ла сама менән булһа яҡшы. Ҡар күпмелер дәрәжәлә ағастарҙы туңыуҙан һаҡлай. Әммә олон янына өйөп ҡуйылған ҙур ҡар өйөмө (өҫтәүенә, ул боҙ менән ҡапланһа) һауа инеүенә ҡама­саулай һәм ағас тонсоға, ҡабығы зарарлана. Шуға күрә артыҡ ҡарҙы көрәп алырға  кәрәк.
Көҙөн емеш ағастарын фосфор һәм калий менән ашлау уларҙың һалҡындарға сыҙам­лылығын арттыра. Алмаш-тил­мәш (1 кв. метрға 10 кг иҫә­бенән) серетмә индереү һәм минераль ашламалар ҡулла­ныу (20 г суперфосфат һәм 15 г калий сульфаты йәки 200 г ағас көлө) файҙаға ғына буласаҡ.
Яңы ултыртылған ағас үҫен­теһенең тамыры туңмаһын өсөн нимә эшләргә һуң? Йом­шаҡ тупраҡ бик ныҡ туңмай, шуға ла һалҡындар башлан­ғансы ағас төбөн 5 см тирәһе тәрәнлектә йомшартырға кә­рәк. Унан һуң торф йәки бысҡы вағы менән буталған ҡомдо        10 – 20 см тирәһе һалырға. Күп­тәр бының өсөн ҡойолған япраҡ йәки һалам  ҡуллана. Тик япраҡтарҙа ҡо­ротҡос бөжәктәр, ауырыу сы­ғанағы булған микробтар барлығын оноторға ярамай. Ә һалам аҫтына, ғәҙәттә, сыс­ҡандар, ҡомаҡтар оялай.
7 – 8 йыллыҡ емеш ағас­та­рының, бигерәк тә бейек булып үҫкән алма-грушаның ҡупҡан ҡайырыһын алып, яндыралар. Сөнки уның аҫтына ҡышлау өсөн ҡоротҡос бө­жәктәр оялай башлай. Ауы­рыуҙар үҫешмәһен өсөн олонға һәм йыуан бо­таҡтарға баҡыр купоросы иретмәһе һибәләр. Шулай уҡ 10 литр һыуға 2,5 кг эзбиз һәм 1,5 кг балсыҡ һалып эш­ләгән махсус ҡат­нашма менән ағас олонон буярға мөмкин. Тик был ҡат­нашма (шулай уҡ башҡалары ла) йәш ағастар өсөн ярамай – үҫеш өсөн мө­һим булған күҙәнәктәр ҡап­ланып, ҡорой башлаясаҡ. Ә бына һыуыҡҡа бирешмәһен өсөн уларҙы махсус япма ме­нән урап ҡуйырға кәңәш ителә.
Виноград айырым тәрбиә талап итә. ҡышҡылыҡҡа ҡап­лап ҡуйыр алдынан уның сы­быҡтарын бергә йыйып, бәй­ләгәндән һуң баҡыр  купоросы менән эшкәртәләр. Бәйләнгән сыбыҡ көлтәһен ергә һалып, өҫтөн шыршы йәки ҡарағай ботаҡтары менән ҡаплайҙар. Артабан һыу үт­кәрмәй торған әйбер (шифер, полиэтилен, фанера һ. б.) һалып, ел асмаһын өсөн ауыр әйбер ҡуялар. Әгәр ҡыш иртә килеп, ҡар ятһа, ошолай йылытыу ҙа етә. Ә инде ҡар яуғансы уҡ ҡаты һыуыҡтар башланһа, виноградты тағы ла япраҡ, һалам, бысҡы вағы менән ҡаплайҙар. Баш­ҡор­тостан тәбиғәте өсөн “Амур­ский прорыв”, “Низина”, “Долгожданный”, “Юбилейный”, “Аню­та” сорттары һәйбәт һанала.
Шулай уҡ ҡарағат һәм крыжовник ҡыуаҡтарын да оно­торға ярамай. Ҡороған бо­таҡтарын ҡырҡып, тирә-яғын ҡойолған япраҡтарҙан та­ҙартҡас, ашлама индерергә кәрәк. Ҡарһыҙ ҡышта мотлаҡ төбөн күмергә кәрәк – наҙлы сорттар өшөһә, тамырынан ҡорой. Ә бына ҡайһы бер сорттар ҡаты һыуыҡтарға ла сыҙам була. Ҡара ҡарағаттың – “Золушка”, “Катюша”, “Партизанка”, “Ядреная”, “Перун”, ҡыҙыл ҡарағаттың – “Ненаглядная”, “Первенец”, крыжовниктың “Се­натор”, “Командор”, “Шалун”, “Колобок” сорттары талымһыҙ. Улар ҡышҡы һыуыҡтарға ла, ҡоро йәйгә лә тиҙ яраҡ­лаша. Ҡышлатыу өсөн бер ниндәй ҙә мәшәҡәт тыуҙыр­май.
Ямғырҙан һуң көндәр ҡапыл һалҡынайтып ебәрһә, сейә һәм слива ҙур зыян күрә. Ошо сәбәпле, йәш үҫентеләрҙең олонон махсус япма менән уратып алығыҙ. Шулай уҡ ҡышҡылыҡҡа ян ботаҡтарын ныҡлы бау менән һаҡ ҡына итеп үҙәк ботаҡҡа бер нисә урындан бәйләп беркетәләр. Был алым ағасты ыҡсым да итә, ҡышын ҡар күп яуғанда зыян килеүҙән дә һаҡлай. Тик был эште ноябрь урталарында баш­­ҡарырға кәрәк: иртә бәй­ләгән осраҡта ағастарҙың үҫешенә ҡамасаулай. 
Ошо урында баҡса еләге тураһында ла иҫкә төшөрәйек. Яҙ ҡар ҡапыл иреп, үҫентеләр тонсоҡмаһын өсөн, уларҙы бейегерәк урынға ултырталар. Көҙөн, үҙәгенә тейҙермәҫкә тырышып, торф йәки серетмә һалығыҙ. Ә ҡышҡылыҡҡа үҫен­теләрҙе ылыҫлы ботаҡтар менән ҡаплап ҡалдырығыҙ.
Ҡышҡылыҡҡа айырым тәр­биә талап ителмәгән емеш ағастары буламы? Әлбиттә! Балан, миләш, әлморон, му­йыл, мәрүән (бузина), энәлек (боярышник) үтә та­лымһыҙ һәм ҡышҡы һыуыҡ­тарға сыҙамлы. Уларҙы тәж­рибәле баҡсасылар башҡа, наҙлыраҡ емеш ағастарын көслө елдән һаҡлау өсөн дә ултырта.