Һауаларҙың сафлығы йәки Көсләү (повесть)

Һеңлеһе өндәшмәне. Рита, тамағы шешеп, бер аҙна ләж ятты. Гита дәрестәрен ҡалдырып, апаһын тәрбиәләргә иткәйне лә, Рита ирек бирәме һуң? Ике ҡулыңа – бер эш, уҡы, тип ҡырт киҫте. Оло юлдағы туҡталышҡа ҡәҙәр ете саҡрымлап араны Гитаға йәйәү йөрөргә кәрәклеген иҫәпкә лә алманы, ауыл балалары өсөн ул ара - арамы? Үҙе лә һауығып бөтөр-бөтмәҫтән эшкә ашыҡты. Мөмкинлеге булһа, Рита артабан да дауаланыр ине, тик оҙаҡ ауырырға форсаты юҡ: һеңлеһе, эшселәре өсөн яуаплылыҡ тойғоһо, банктан алған кредиттар уны эшкә ҡыуаланы.

Гитаның анализдары әҙер булғас, ҡатын-ҡыҙҙар консультацияһына бергә барҙылар. Өлкән йәштәге табип күҙлегенең өҫтө аша бер Ритаға, бер Гитаға ҡарап, анализдарҙы ҡат-ҡат әйләндереп тулғандырғас, эйәген ышҡый-ышҡый, ниһайәт, тамағын ҡырҙы:

- Беҙгә психолог кәрәкмәй, - тине ашығып Рита. – Йәғни, һеңлемә был бала кәрәкмәй. Беҙҙең осраҡта иң яҡшыһы – аборт.

- Һеҙ психологта булдығыҙмы?

- Һм-м... – табип тағы анализдарҙы алып ҡараны. - Һеңлегеҙҙең резус-факторы кире.

- Нисек инде “кире”? Беҙҙең бөтәбеҙҙең дә, атай-әсәйҙең дә резус-факторҙары ыңғай булырға тейеш, нисек уныҡы кире булһын?

- Ябай ғына итеп әйткәндә, партнерҙарҙың икеһенең дә резус-факторы ыңғай булған хәлдә лә, уларҙан тыуған балаларҙың етмеш биш процентында – ыңғай, ҡалғандарында кире резус-фактор булыуы ихтимал.

- Ә был ҡурҡынысмы? – күҙҙәре түңәрәкләнгән Гита телгә килде.

- Нимә “ҡурҡынысмы”? - табип күҙлеге өҫтөнән уға һөҙөп ҡараны.

- Миндә кире резус-фактор, тинегеҙ бит, шул ҡурҡынысмы?

Гинеколог ҡағыҙҙарҙы өҫтәлгә рәтләп һалды:

- Һеҙҙең өсөн бер ҡурҡынысы ла юҡ. Ә бына ыңғай резуслы партнерҙан ауырға ҡалған осраҡта, балағыҙға етди хәүеф янай. Әле, беренсе тапҡыр ауырға ҡалғанда, антиматдәләр күп бүленмәй, һәм ҡарындағы бала менән резус-конфликт хәүефе лә түбән. Аҙаҡ, шулай уҡ ыңғай резуслы партнерҙан йөккә ҡалғанда, организмығыҙҙа һаҡланған “хәтер күҙәнәктәре” тиҙ арала резус-факторға ҡаршы антиматдәләрҙе етештереүҙе көйләй һәм яралғының һау-сәләмәт булыуы, ғөмүмән, бөтөнләй иҫән ҡалыуы бик икеле.

- Резус-фактор, резус-фактор, - Рита иренен ҡыйшайтты. – Элек уның барлығы хаҡында ла белмәгәндәр, ҡатындар, ана, бишәр-унар бала тапҡан, бер ниндәй резус-фактор ҡамасауламаған. Ә инде хәҙерге заманда резус-факторҙарҙың айырмалығы арҡаһында проблемаларҙың булыуы бөтөнләй мөмкин түгел.

- Әлбиттә, - табип ашыҡмай ғына күҙлеген сисеп, күҙҙәрен йомдо ла, танау билен ышҡыны, – аборттан һуң антирезус һүл менән профилактика үткәрербеҙ ҙә ул, әммә ике яралғы, ауыры ла өлкән, 13-сө аҙна киткән бит. Был осраҡта тик социаль күрһәтмә буйынса, йәки етди сирҙәр булғанда ғына аборт эшләй алабыҙ.

- Ни эшләп һуҙаһығыҙ һуң? – "ике яралғы" тигәнгә түңкәрелә яҙған Рита яй табипты тотоп һелкетерҙәй ине, урынында ултырып сыҙамай ҡалҡты, - тиҙерәк эшләгеҙ! Аңлағыҙ, һеңлем был балаларҙы бер нисек тә таба алмай!

Табиптың иҫе лә китмәне. Ҡулъяулығын сығарып, йоҙроғона иҫнәп ҡуйҙы. Рита, уларға иғтибар ҙа итмәгәндәй, диҡҡәт менән ҡағыҙҙар тултырған шәфҡәт туташы ишетмәһен өсөн, табипҡа өҫтәл аша эйелә биреп, шыбырланы:

- Әгәр аҡса кәрәк булһа, сумманы әйтегеҙ, бурысҡа алып булһа ла, түләйем.

Өлкән йәштәге ир күҙлеген ҡулъяулығы менән ентекле һөртөп кейҙе, бер аҙ Ритаға тексәлеп ултырҙы ла, Гитаның медицина картаһын уға табан шыуҙырҙы:

- Махсус комиссиянан рөхсәт килтерһәгеҙ, эшләрбеҙ.

Шуның менән уларҙы ҡабул итеү ваҡыты тамамланғанын белдереп, шәфҡәт туташына боролдо:

- Тағы нисә кеше ҡалды унда?

Ҡатын-ҡыҙҙар консультацияһынан сығып, машинаға ултырғас, Гита баҙнатһыҙ ғына апаһына һүҙ ҡушты:

- Апай, табип, ярамай, ти бит, әллә бармайыммы икән?

- Нисек инде “бармайыммы”? – Рита уға күҙенең ағын әйләндерҙе. – Ул ниндәй һүҙ ул? Әллә ниндәй әҙәм аҡтығы һине көсләһен дә, һин шуның нәҫеленә ғүмер бирмәксеһеңме? Балалар тыуғас, һине һалып тапауҙарын иҫләтеп, гел күҙең алдында йөрөп ятһындармы? Әҙерәк башың менән уйла. Һине ҡарауым етмәгән, тағы әллә кемдәрҙең көсөктәрен минең елкәмә мендермәксеһеңме? Мине тамам йотатырға уйлайһыңмы? Апайың киң елкәле түгел, һәр тинде хәләл көсөм менән табам, ауыҙым ҡайырылып эшләгәс, кеше рәтле йәшәгем дә килә, хәйерселек ялҡытты! Иртәгә иртәнсәк тороп поликлиникаға бараһың да, рөхсәт юллайһың! Бараһың һәм бөттө.

Гита “эйе” лә, “юҡ” та тимәне, капюшонын батырыбыраҡ кейеп, башын ситкә борҙо. Рита уны ауылғаса алып барып, үҙе өйгә лә инеп тормай, кире ҡалаға елдерҙе. Ғәҙәттә эштән ул киске ун-ун берҙә ҡайта, ә шул көндө ҡулынан бар нәмәһе ҡойолоп торғас, ҡайтыу яғына иртә ҡуҙғалды. Машинаһын ҡапҡа эсенә индергәндә ҡараңғы ла төшмәгәйне. Өй ишеген асыуға, танауына шундай киҫкен һаҫыҡ еҫ бәрелде, ул хатта көтөлмәгәнлектән артҡа янтайҙы. Йөрәге өҙөлөп төштө, мейеһен бер генә һүҙ ярып үтте: “Гита!” Ишекте япмайынса, өйгә йүгереп инде. Түръяҡта диванда салҡатан ятҡан Гитаны иңбаштарынан тотоп иҙәнгә һөйрәтеп төшөрҙө, ауа-түнә соланға табан һөйрәне. Саф һауаға сығарып һалғас, кире өйгә инеп, юрған алып сыҡты, һеңлеһен ураны. Йөҙө ап-аҡ, тын алышы ла, пульсы ла беленмәгән һеңлеһенең башын үҙенең тубыҡтарына һалды, ни эшләнең һин, ни эшләнең, тип ҡобараһы осоп көйәләнеп, “03” номерын йыйҙы. Диспетчер, машина ебәрәбеҙ, көтөгөҙ, тип яуаплағас, түҙмәй, һеңлеһен урамға өҫтөрәне. Мең бәлә менән Гитаны салонға индереп һалғас, машинаны ҡабыҙған ыңғайы диспетчерға яңынан шылтыратып, “Тиҙ ярҙам”ға ҡаршы сығыуҙарын хәбәр итте. Ярты юлда “Тиҙ ярҙам” менән осрашҡас, фельдшерҙар, урыҡ-һурыҡ хәлде аңлатырға маташҡан Ританы ситкә этеп, артыҡ һүҙһеҙ кәрәкле мәғлүмәттәрҙе белештеләр ҙә, документтарын килтерергә ҡушып, иҫһеҙ ҡыҙҙы реанимобилгә күсереп, китеп тә барҙылар. Рита арттарынан эйәрҙе. Ләкин уны Гита янына индермәнеләр, иртәгә килерһегеҙ, тип реанимация бүлексәһе тупһаһынан кире борҙолар. Нисек һеңлеһен ташлап ҡайтһын ул, машинала таң аттырҙы. Аңҡы-тиңке бүлексә ишеге янына барып баҫыуға, ҡупшы ботинкаларына швабраның йыуғысы килеп төртөлдө.

- Бер тынғы юҡ ошо бәндәләрҙән, йөрөйҙәр ҙә йөрөйҙәр, көн тимәйҙәр, төн тимәйҙәр, иҙән йыуыр әмәл юҡ, - асыулы йыуан санитарка Ританы йыуғысы менән йыуып сығарырҙай ҡыланды. – Йөрөмәгеҙ ҡамасаулап, табиптар сәғәт һигеҙҙә килә, һеҙ ҙә шул ваҡытҡа килерһегеҙ.

- Минең һеңлем бында ята, кисә кис килтерҙеләр, - Рита уҫал кешеләрҙән шөрләңкерәй, әле лә үҙ-үҙен һаҡлағандай, ҡулдарын эйәге аҫтында ҡаушарҙы.

- Ятһа ни, - швабра туҙынып ботинкаларҙы һаман этеүен белде. – Ятһа сығыр.

- Хәлен белергә ине, апай... Төнө буйы керпек тә ҡаҡманым, йәнемде усыма йомарлағанмын...

Швабра яйланы. Бер-ике плитканы ышҡығас, бөтөнләй туҡтаны.

- Ярай, ошонда ғына тороғоҙ, белешеп сығайым, - йыуан санитарка швабраны стенаға терәп, әйтерһең дә, сик ҡуйып, ҡалпағын ипләне лә, туйтаңлап реанимация бүлексәһенә инеп юғалды. Рита баш бармағын сәйнәне: “Барыһы ла яҡшы буласаҡ, һеңлем һауығасаҡ, мотлаҡ һауығасаҡ”. Ваҡыт туҡтаны. Санитарка, яуызлығына баш була алмай, махсус рәүештә оҙаҡлай, бүлексәнең шәфҡәт туташтары менән яйлап сафсата һаталыр һымаҡ тойолдо уға. Ләкин санитарка, хаталанаһың минең иҫәпкә, тигәндәй, шул уҡ мәлдә килеп тә сыҡты:

- Табиптар күрәләтә үлергә ирек бирәме ни, һеңлегеҙҙе лә ҡотҡарғандар, иҫенә килгән, әле йоҡлай, - швабраһын алды. – Бер-ике көн бында күҙәтеү аҫтында тоторҙар ҙа, сығарырҙар.

- Ул ауырлы ине...

- Нишләп “ине”? Ҡорһағы урынында, барыһы ла һәйбәт тим дә һуң. Бар, бар, торма бында ҡамасаулап, эште туҡтатып. Ҡайт өйөңә, һуңғараҡ килерһең.

Рита яйын килтереп рәхмәт йөҙөнән уның халаты кеҫәһенә бер мең һумлыҡты тыҡҡайны, санитарка белмәмеш тә, һиҙмәмеш булып, артабан һыуҙы саптырлатты.

Фото: Т.Аманов

Салонға инеп ултырғас ҡына, Рита өйөнөң шар асыҡ килеш ҡалғанын, газды япмағанын хәтерләне. Ауыр еҫ таралып бөтмәгән һалҡын өйөнә ҡайтып ингәс, плитәнең конфоркаларын томалап, газ баллонын япты, форточканы асып ебәрҙе һәм ҡулына эләккән таҫтамал менән һелтәнә-һелтәнә бүлмәләрҙе елләтергә кереште. Аҙаҡ, дауаханаға алып барырмын, тип, һеңлеһенең документтарын, әйберҙәрен пакетҡа йыйырға тотондо: “Теш щеткаһын онотмаҫҡа... Үәт, бисура ҡыҙ, ҡалай ҡурҡытты... Паста, һабын, тәпешкәләр кәрәк, халат...” Шунда ғына өҫтәлдә ятҡан ҡағыҙ остоғо күҙенә салынды. Йөрәге, үрәпсегән ҡырағай айғырҙай, кинәт үрле-ҡырлы һикерҙе. Ҡалтыраныуын еңергә тырышып, ҡағыҙҙы алды, күҙҙәрендәге пәрҙә аша һеңлеһенең ҡыйыш-мыйыш хәрефле яҙыуын саҡ таныны: “Артыҡ тамаҡ яуы булғым килмәй. Балаларымды үлтергәс, йәшәй алмаҫ инем. Кисер”. Рита ҡыҙып, ҡағыҙҙы йолҡҡосларға кереште: “Һорама ла, кисермәйем дә! Нисек һин шулайта алдың?! Рәхмәтһеҙ!”

Ошонан һуң да Рита өсөн тетрәнеүҙәр дауам итте: һеңлеһен реанимациянан тура психоневрология диспансерына күҙәтеү аҫтына һалдылар. Унда үҙ-үҙенә ҡул һалырға маташыусыларҙы ай ярым тотоуҙары ла ихтимал, тигәстәре, Рита медучреждениеның баш табибына инде.

- Һеңлем ысынлап үлергә йыйынманы, мине ҡурҡытыр, абортҡа бармаҫ өсөн шундай аҙымға барҙы, мин ғәйепле, тәүбәләр ҡылам, зинһар, ярҙам итегеҙ, һеңлемде бында тотмағыҙ, - тип йөҙ һыуын түгеп, сумкаһынан аҡсалы конвертты сығарып, өҫтәлдәге пресс-папье аҫтына тыҡты.

Уның хәрәкәттәрен өнһөҙ күҙәткән табип аҫҡы иренен тупайтып, ауыр һуланы:

- Һеңлегеҙгә бында урын түгел шул, үҙем дә уны гинекологияға күсерергә уйлағайным.

Рита тиҙ генә башын һелкте:

- Эйе, бөгөн ҡайтып мунса ғына төшһөн дә, иртәгә иртә менән ҡатын-ҡыҙҙар консультацияһынан дауаханаға йүнәлтмә юллармын.

- Бөгөн үк сығара алмам, иртәгә килерһегеҙ. Мин үҙем консультацияның табиптары менән һөйләшеп килешермен.

Ир һүҙендә торҙо. Ҡорһағын йәшерергә маташҡандай, әйберҙәрен ике ҡуллап эсенә ҡыҫып ҡосаҡлап килеп сыҡҡан һеңлеһен күргәс, Ританың йөрәге сәнсте: иҫәпле көн эсендә Гитаның йөҙө һурылып, күҙ аҫтарына ҡара шәүләләр ятҡан, муйыны торнаныҡы кеүек һонолған. Апаһына һағайып яҡынлашҡан Гита ғәйепле йылмайҙы:

- Әллә ниндәй кешемен, һине ҡаңғыртыуҙан бушамайым... Әсәйҙәргә ҡайтайыммы икән әллә?

- Юҡты һөйләмә, ауыҙыңдан ел алһын, - Рита тауышын йомшарта алманы, һеңлеһенә теләгәненән ҡатыраҡ бәрелде. – Эскелек ояһында һин генә етмәй инең...

Рита, һеңлеһенең ғүмере, һаулығы өсөн ҡайғырып, борсолоп, бөтә эшен үҙ яйына ебәргәйне. Клиенттар бар-барлыҡҡа, тик кәйефе шәптән булмағас, башы ла буп-буш, бер йүнле идеяһы юҡ. Инде бынан ары барыһы ла яҡшы булыр, тип, үҙен йыуатып, һеңлеһен гинекология бүлексәһе табиптары ҡулына тапшырҙы ла, эшкә йәбеште. Ул үҙен ҙур ғаилә башлығы итеп тойҙо – тиҙҙән бер юлы ике йәнгә артасаҡтар бит.

Өс аҙнанан дауахананан сыҡҡас, Гита училищела академ отпуск алды. Рита уның өсөн хәленән килгәнсе бөтә шарттарҙы тыуҙырырға тырышты: йыш ҡына үҙенең тамағын хәстәрләргә онотһа ла, өҫтәлдән емеш-еләк, йәшелсә, эремсекте өҙмәне, кәрәкле витаминдар менән аптечканы тултырҙы, көн һайын һеңлеһен саф һауала йөрөргә ҡыуаланы. Эсе байтаҡ кәпәйгән Гитаның бит алмалары алһыуланды, күҙҙәре нурланды, ул яңынан көләкәс йәш ҡыҙға әйләнде. Ә бер көндө Ританың эштән ҡайтыуына, Гита күҙ йәштәренә батып ултыра ине.

- Ни булды? – тип шөбһәләнде апай кеше. – Әллә берәй ерең ауыртамы?

- Юҡ, - һеңлеһе күҙ йәше аша йылмайырға итте. – Әсәйемде һағындым, шуға илайым. Июлдән бирле күргәнем юҡ. Ул минең ауырлы икәнемде лә белмәй. Ҡайтып килергә ине.

- Белмәгәне яҡшыраҡ. Унда һиңә әллә нимә һалып ҡуйғандар, ти, - ҡаты ҡыланһа ла, Ританың үҙенең дә ҡайтҡыһы килеп китте. “Сатай-ботай булһа ла атайҙары, әрпеш-төрпөш булһа ла әсәйҙәре, һаҫыҡ еҫтәр һеңеп, бысраҡҡа батып бөткән булһа ла тыуған тупһалары бар бит уларҙың. Гелән үпкә тотҡононда йәшәп булмаҫ, үткәндәргә – салауат”, - Рита тамаҡ ашап алғас, һеңлеһен, ярай, улай булғас, әйҙә, ҡайтып киләйек, тип ҡыуандырҙы.

Бәләкәй балалар һымаҡ сырылдап шатланды Гита: “Ур-ра!” Ҡорһағы кәпәйеп тормаһа, биллаһи, һикерәндәр ине. “Үҙе бала ғына, ә әсәй булырға йыйынған”, - һеңлеһенә ҡарап әсенде лә, һөйөндө лә Рита. Юҡ аҡсаһын бар итеп, ауылға алып ҡайтырға ҡорған-селтәрҙәр, ашъяулыҡ, урын кәрәк-ярағы, сәй сервизы һатып алдылар. Бергәләп сауҙа үҙәгендә әйбер һайлап йөрөү икеһенә лә оҡшап ҡалды. Багажникты күстәнәстәр менән дә тултырғас, шәмбе көнө күтәренке кәйефтә ҡайтырға юлландылар.

Ноябрҙә көндәр ҡыҫҡа, тыуған ауылдарына барып еткәндә күп йорттарҙа ут алғайнылар. Ауыл эттәренең абалауы оҙатыуында үҙҙәренең шыҡһыҙ өйҙәре янына килеп туҡтанылар. Мөрйәнән һуҙылған шыйыҡ төтөндө күргәс, Ританың күңеленә йылы йүгерҙе, - тимәк, ата-әсәһе иҫерек түгел. Гита ашҡынып өйгә атылды. “Көтөп тор, бергә инербеҙ!” - Рита күстәнәстәрҙе йөкмәп, уның артынса ашыҡты.

“Сәләм! Көтмәгәйнегеҙме?!” - быуға уралып килеп ингән ҡыҙҙарҙы танымай, өйҙәгеләр бер килке телдәрен йотҡандай ултырҙы. Гита уггиларын икеһен ике яҡҡа атып, өҫ кейемен дә һалмай әсәһен барып ҡосаҡланы: “Әсәй, һаумы! Шундай ныҡ һағындым һине! Ныҡ-ныҡ итеп!” Һиҫкәнгән ҡатын уны кире этте:

- Бәй, Гита инде? Өҫтөңдө сис!

Сикһеҙ бәхетле ҡыҙ һалҡынлыҡҡа иғтибар ҙа итмәй, йәһәт кенә тунын систе лә, ҡабаттан әсәһенә һырылды:

- Һағындым һине! Үлгәнсе һағындым!

Өй хужаһы бот сапты:

- Еф-фа... Юғалған мал кире ҡайтты лаһа!

Ата-әсәһе, ҡустыһы менән баш ҡағып ҡына һаулашҡан Рита күстәнәстәрен өҫтәлгә теҙҙе. Атаһы тешһеҙ ауыҙын йырып, усын-усҡа ышҡыны:

- Атайыңа берәй ялтырбаш та алғанһыңдыр ул, Рита?

- Юҡ, - тиеү менән сикләнде ҡыҙы, ә эстән үртәлде: ни заманға беренсе тапҡыр ҡайттылар, ә хәлең нисек, тип һораусы юҡ, һаман – араҡы. Әсәһе уның уйҙарын һиҙгәндәй:

- Ауыҙың шапылдап ултырмаһын, ҡалдығыңды эскер! – тип иренә екерҙе. - Сәйеңде һемер ҙә, тор ҙа кит, урын бушат.

Кесе улына ла эләкте:

- Һинең дә күҙең упаймаһын, сынаяҡтар килтер!

- Мин сәй эсеп тормайым, - Рита таҙа ҡалаҡ эҙләне, - йогуртты ғына ҡапҡылайым да...

Әсәһе Гитаны тағы ситкә этеп, энә күҙәүенән үткәрҙе.

- Бә-әй, әллә буйға уҙғанһың инде? – ирендәре асыулы ҡымтылғас, ыҫылдағандай тойолдо. Ҡаштары йәмерәйеп, күҙҙәре ҡыҫылды. Сәйнүккә тотонған Гита ҡурҡыуынан ағарҙы, ә Рита, әсәһенең был халәтен яҡшы белгәнгә, алдағанын һиҙмәй ҙә ҡалды:

- Гита бик яҡшы егет менән сәсен-сәскә бәйләргә тора, әсәй. Егет етеш ғаиләнән, аҡсалы эштә эшләй.

- Улай булғас, нишләп кеше кеүек килеп Гитаның ҡулын һораманы? Әллә беҙҙе тиң күрмәйме, эшкә һанамаймы? – әсәһе “гөлт” итеп ҡабынырға әҙер генә, һүндермәһәң, янғын сығырын көт тә тор. Шуға Рита, Гитаның аңшайыуынан файҙаланып, ялғанлауын дауам итте:

- Һуң бына киләһе аҙнала ата-әсәһе менән килә! Шуға беҙ алдараҡ ҡайттыҡ: өйҙө таҙартырға, уныһы-быныһын йүнәтергә. Ҡоҙаларҙы яҡты йөҙ менән ҡаршы алайыҡ, тинек.

- Ә ниңә алдан хәбәр итмәнегеҙ? Әҙерләнә торор инек, - барыһын да баштан-аяҡ ҡойондороп, оло емереү көсөнә эйә асыу тулҡыны, әсәһендә, ниһайәт, артҡа сигенгәндәй, баҫылғандай тойолдо.

- Мин алып биргән телефондарҙы һатып эскәнгә кем ғәйепле?! – Ританың тауышы нығынды. – Иркенләп ултырырға ваҡыт юҡ, Гита, өҫтөңдө алыштыр ҙа, әйҙә, өйҙө таҙартайыҡ.

- Күрешеү хөрмәтенә тамаҡ та сылатмайбыҙмы ни? Исмаһам, бер шкәлник тә алырға башығыҙ етмәнеме, тауыҡбаштар? – баянан бирле эсергә өмөт иткән атаһы енләнеп, бүкәнде дөбөр-шатыр шыуҙырҙы.

- Иртәгә алырмын, - тине тыныс ҡына Рита. – Бөгөнгә айыҡ йөрөп тор.

- Ә Әлмир ағай ҡайҙа? – Гита һүҙҙе икенсегә бороп, барыһын да йомшартырға маташты.

- Шабашкала, урмандан утын сығаралар, - урындыҡта иҫәр кеше һымаҡ ауыҙ йырып ултырған кинйә ул Әлфирҙең тауышы сыҡты. – Рита апай, ней, тәмәке лә алманыңмы?

Рита һүҙһеҙ сумканан бер блок сигарет алып, йыуылмай ҡатҡан, ватыҡ һауыт-һаба өйөлгән, тәмәке төпсөктәре менән тулған комод өҫтөнә һалды. Осрашыу шау-шыуы шуның менән тамамланды. Атаһы менән ҡустыһы мейес алдына ултырып, тәмәке көйрәтте, әсәйҙәре көйһөҙ ҡиәфәттә өҫтәл йыйыштырҙы. Төнгә ҡарай өй ипләргә көтөүсе бисәләреме әллә һеҙ, тип әсәһенең ҡаршылығына ҡарамай, Рита һыу йылытты ла, ең һыҙғанып өйҙө таҙаларға тотондо: бөтә юрған-яҫтыҡтарҙы урамға сығарып ҡаҡты, урындыҡты, бохар замандан ҡалған койкаларҙы Гитанан һыулы сепрәк менән һөрттөрҙө, иҫке-моҫҡоно мөйөшкә атып бәреп, үҙе килтергән япмаларҙы йәйҙе. Мейес ағартылып, иҙән йыуылғас, өҫтәлгә матур ашъяулыҡ ябылды, комодҡа ПВХ селтәрҙәр түшәлде. Тәҙрә-ишектәргә нәфис ҡорғандар ҙа элгәс, өй эсе йәмләнеп, күркәмләнде. Тик түшәмдәге яңғыҙ лампочка ғына эсте бошороп, ҡотһоҙлоҡтан барыбер ҡотола алмайһығыҙ, тигәндәй, вайымһыҙ тоноҡ баҙыраны. Гита, икенсе юлы ҡайтҡанда, төтәгән мейесте яҡшылап һылап ағартып, түшәмдәрҙе йыуырбыҙ, тигәс, Рита ҡулын һелтәне: "Бында ремонт эшләй башлаһаң..." Арманһыҙ булып арыған ҡыҙҙар ярты төн ауғас ҡына йоҡларға ята алды. Гита юрған аҫтына сумыу менән апаһының ҡолағына:

- Көткән ҡоҙалары килмәһә, әсәй беҙҙе тереләй йотасаҡ, - тип шыбырланы.

- Башҡа ҡайғың булмаһа, башыңды юҡ-бар менән ҡатырма, алдарбыҙ әле, борсолма, - йонсоған Рита һеңлеһенә арты менән боролоуы булды, шунда уҡ әүен баҙарына китте. Йоҡо аралаш, машинаны ихата эсенә индерергә оноттом, тип уфтанды: “Имен генә йоҡлап торорға яҙһын инде, Хоҙайым...” Иртән өшөгәнгә уянды. Гита менән икеһенә бер юрған ябынғайнылар, һеңлеһе төндә уны үҙенә тартҡан. Тороп мейес яғырға, тип аяҡтарын иҙәнгә төшөргәйне, утҡа баҫҡандай кире тартып алды: “Нишләп һаманғаса нигеҙҙе нығытмайҙар?! Өй тулы абышҡа, йәнем дә көймәһә...” Кейенеп тышҡа сыҡҡайны, ихаталарын танымай шып туҡтаны. Кисә ҡараңғыла ҡыҙыулыҡ менән иғтибар ҙа итмәгән: картуф баҡсаһы ситендә ҡыйшайған бәҙрәф кенә һерәйеп тороп ҡалған, ә һарайҙарҙың икеһе лә һүтелеп, һыртҡы кәртә лә аҡтарылып, утынға тотонола, имеш. “Булғанды ҡырып-һепереп юҡҡа сығарып бөтөп баралар, ҡышҡылыҡҡа утын да йүнәтергә эшкинмәгәндәр. Һарайҙы емермәй, исмаһам, тауыҡ алып аҫыраһаларсы”, - тип әсенде ҡыҙ. Мейесте тоҡандырып, сәйнүкте ҡуйғас, башҡалар ҙа ҡыбырлашты. Иларһыңмы-көлөрһөңмө инде: егерме беренсе быуатта йәшәйҙәр, ә уның ата-әсәһендә һыуытҡыс та, телевизор ҙа, хатта радио ла юҡ, булған бар йыһазды күптән һатып эсеп бөткәндәр. Рита күңелһеҙ уйҙарҙан арыныр өсөн, яңы сәй сервизын йыуып-сайҡап, өҫтәлгә ултыртты, бал банкаһын асты, икмәк, ветчина, сыр телде.

- Беҙгә ҡалай ҙа бара, ул ҡәҙәрем йоҡаҡ итмә, - әсәһе ҡулйыуғысҡа үтте. Уның ойошҡан сәсенә, ептәй нәҙек аяҡ-ҡулдарындағы күк эҙҙәренә ҡарап, Ританың йөрәге әрнене: “Тағы ла һуғышҡандар. Сөкөрләшеп кенә йәшәп, тыныс ҡына ҡартайһаларсы”. Уянып кейенгән Гитаның да күҙҙәренә йәш төйөлдө, сумкаһынан массаж щеткаһын алып, яңы таҫтамалға һөртөнгән әсәһе янына осоп килде:

- Әсәй, әйҙә, мин һинең сәсеңде тарайым!

- Әллә тағын. Тараһаң тара, - тине әсәһе вайымһыҙ.

- Ултыр, әсәй, ошонда, - Гита уға бүкәнде шылдырҙы. Әсәһенең ҡойолоп йоҡарған сәсен оло һаҡлыҡ, наҙ менән тараны ул. Тараған ыңғайына үҙ уйҙарына йылмайып, әсәһенә һыйынды ла, уны ҡосаҡлап, битенән үпте. “Шул тиклем дә “әсәй” тип үлеп бармаһа”, - Ританың күңелендә көнсөллөк ғәләмәте ҡуҙғалды... Хәйер, ул үҙе лә бала сағында шулайтып әсәһенә инеп бара торғайны. Тик байрам, эске һайын иҫереп илергән әсәһе уны йә көйәнтә, йә тәртешкә менән туҡмап, үҙенән биҙҙерҙе. Хәҙер күңелендә әсәһенә ҡарата йәлләүҙән башҡа тойғо ла ҡалмаған. Ә атайҙары уларға сит балаға ҡараған һымаҡ ҡараны, әйтерһең дә, үҙенекеләрҙе түгел, сит бауырҙы аҫырай. Тауыҡбаштар, әрәмтамаҡтар, һеперткеләр – бөтә “иркә” һүҙҙәре шул. Заманында әсәһе (ул ваҡытта толомдары осаһына еткән 21 йәшлек ҡыҙ), бында һатыусы булып эшкә килеп, эсергә әүәҫ, әсе телле ата бер ялҡауға кейәүгә сыҡҡас, бар ауыл халҡы аптырай. Һатыусы ҡыҙ аҙаҡ үҙенең хаталанғанын аңлай ҙа, һуң була. Яҙмышына күнмәй ҡайҙа барһын? Йөрәк яныуын баҫыр өсөн дә, иремә әҙерәк эләкһен, тип тә, шешәнең эстәлеген бүлешә торғас, араҡы ҡолона әйләнгәнен һиҙмәй ҙә ҡала (ҡатын-ҡыҙға күп кәрәкме?) Тәүге эске табынынан уҡ, кем өйҙә хужа, тип аҡырып, ҡолағына елгәргән иргә бирешмәҫ өсөн, ҡаршы һуғыша башлап, шул килеш һаманғаса туҡмаҡ менән йәшәй. Иренә булған нәфрәт-үсен ҡатын балаларына төшөрҙө. Ул ҡурҡыныс көндәр иҫенә төшкән һайын, Ританың тәненән көҙән йүгереп үтә. Туҡмалыуҙарҙан, кәмһетеү-йәберләүҙәрҙән алйығандан ул күпме тапҡыр башын элмәккә тыҡты? Бер үҙе ут эсендә ҡала, тип, кескәй һеңлеһен йәлләп, уйҙарынан кире дүнде. Гита ла бит ун ике йәшендә услап дарыу йотҡан, әлдә үҙен Әлфир ҡоҫтортоп ҡотҡарып өлгөргән. Иҫерек әсәйҙәренең әйләнгән һайын, аҫылынам да үләм, тип, үҙ-үҙенә ҡул һалырға маташыуы зарарлы вирус ише уларҙың да күңелен ағыулап өлгөргәйне, һәм был ағыуҙан һис тә ҡотолорлоҡ әмәл юҡ кеүек ине. Әлдә рәсем уҡытыусыһы, Рита, һин иҫ киткес һәләтлеһең, художество училищеһына уҡырға бар, тип уны ҡотҡарҙы: “Тырышып уҡыһаң, юғары стипендия алырһың. Кистәрен иҙән йыуып булһа ла, аҡса эшләрһең. Юғалып ҡалмаҫһың”. Белеме һайлығын белгәнгә, училищеға ҡурҡа-ҡурҡа ғына барһа ла, һуңынан, тәбиғәт биргән һәләте һәм тырышлығы арҡаһында йөҙөп уҡып китте. Ҡулға эләккән мөмкинлекте ысҡындырмай, был миңә һаҙлыҡтан ҡотолорға әмәл, яңы тормошҡа юл, тип, уҡыуға теше-тырнағы менән йәбеште. Өйөн һағынманы түгел, һағынды, йоҡоһоҙ ятҡанында ата-әсәһе эсеүҙән туҡтаған, уны көтәләрҙер һымаҡ тойола торғайны. Әммә ҡайтҡан һайын бер ни ҙә үҙгәрмәне: үҙҙәре артынан улдарын да эйәртеп, ата-әсәһе әүәлгесә упҡын ситендә бейеүҙәрен дауам итә ине...

- Оһо, һин яңы машина алғанһың да, - урамдан күҙҙәрен ялтыратып килеп кергән Әлфир Ританың уйҙарын бүлде, - был автоны мотлаҡ йыуыр кәрәк!

Ҡайһы арала магазинға барып өлгөргәндер, ҡуйынынан шешә һурып сығарҙы:

- Әйҙәгеҙ, атай, әсәй, Рита апайҙың машинаһын йыуайыҡ!

- Кредитҡа алынған, - тине Рита кәйефһеҙ.

- Һуң был ярты ла бурысҡа алынған, апай.

Ошоға тиклем битараф ултырған әсәһе лә, атаһы ла күҙ алдында теремекләнде, ымһынышып, өҫтәл тирәләй ултырышты.

- Шул ҡәҙәрем аҡсаң була тороп та, ата-әсәңә бер тинлек файҙа күрһәтмәйһең, - тәүге йотомдан уҡ әсәһенең һырт йөндәре ҡабарҙы. – Кешеләрҙең балалары, атай, әсәй, тип өҙөлөп тора, ә һеҙ?! Һин бында хет астан ҡаҡашып үл, хәлеңде лә белеүсе булмаҫ.

- Пенсия алаһығыҙ, ҡайҙа итәһегеҙ аҡсағыҙҙы? - Рита көрһөнөп, үҙенә һәм һеңлеһенә сәй яһаны.

- Минең аҡсаны иҫәпләмә! – әсәһенең холҡо үҙгәрмәй, сынаяғын шаҡылдатып өҫтәлгә ултыртты. – Йүнле булһаң, ҡусты-ағайыңды эшкә урынлаштырыр инең.

- Әлмирҙе эшкә алып ҡараным бит, үҙе эшләмәй ҡасып ҡайтып китте, - Рита һүҙ көрәштереүҙең файҙаһыҙ икәнен белһә лә, яуапһыҙ ҡалырға теләмәне.

- Мөмкинме? – рөхсәт иткәнде көтмәй, ишектән ике ир заты килеп инде. – Һу-у, бында икән байрам, бында икән туй!

Шеш йөҙҙәрен һаҡал-мыйыҡ баҫҡан ирҙәрҙе күреү менән Гита кесерәйеп, сәйен дә эсеп бөтмәй, күләгәләй төпкө бүлмәгә йәшенде. Ританың ҡаштары төйөлдө, танау япраҡтары киңәйеп, йоҙроҡтары йомарланды: “Ошоларҙың береһеме?! Ҡайһыһы?..”

- Ҡунаҡтар килгән икән, әйтмәйҙәр ҙә бит әле, - хужаларса өҫтәлгә яҡынланы ирҙәрҙең буйсанырағы.

- Кисә кисләтеп кенә килделәр, - әле генә йөҙө ҡарайып, һөмһөрө ҡойолоп ултырған әсәһе кәйефләнеп таҙа сынаяҡҡа араҡы ҡойҙо.

- Иртә менән элмәндәшеп йөрөмәһәгеҙ, - тип кенә әйтеп өлгөрҙө Рита, әсәһе күҙен аҡрайтып, уға араҡыһын һирпте:

- Минең ҡунаҡтарға хужа булма!

- Ниңә ризыҡты әрәм итәһең? – ирҙәр кешнәште. – Беҙҙең ауыҙға ғына ҡойһаң ни була?

Битен бер генә һыпырған Рита әсәһенә яндырып ҡараны ла, ғәрлектән илап ебәрмәҫ өсөн иренен тешләп, ырғып тороп, әйберҙәрен йыйырға атылды. Телен йотҡан Гита унан да алдараҡ урамға тайҙы.

Фото: Т.Аманов

ХХХ

- Бынан ары тағы бында аяҡ баҫһаммы! – машинаһын ҡабыҙа алмай уртын сәйнәгән Рита иламаҫҡа тырышты. – Йә инде, һынатма мине, ҡабын тиҙерәк!

Двигателде лә йүнләп йылытмайынса ҡуҙғалдылар. Уларҙы оҙатырға сығыусы булманы. Апалы-һеңлеле күңелһеҙ уйҙар сорналыуында шып-шым килделәр. Ҡайтып етәрәк кенә Гита:

- Әллә әсәйҙе дауалап ҡарайыҡмы? - тип һүҙ ҡатты.

- Теләге булһа, дауалар инек, - Ританың тауышында әсенеү ҙә, өмөтһөҙлөк тә, үкенес тә, - ә әсәйгә ошолай йәшәүе оҡшай. Беҙ бер нисек тә ярҙам итә алмайбыҙ...

Ошонан һуң да Гита, әсәй, тип һағынып бер булды. Яңы йылға ҡайтып киләйем, тигәйне лә, Рита яңғыҙына йөрөргә рөхсәт итмәне. Байрамдар мәлендә, унан һуң да эше уғата күбәйҙе, һеңлеһе менән иркенләп сәй эсеүҙәр ҙә онотолдо. Иртән эшкә сығып китә лә, ҡыл да ҡыбырлата алмаҫлыҡ булып төнләтеп ҡайта, Гита әҙерләгән аҙыҡты ҡап-ҡоп ашап, урынына тәгәрәй. Арыһа ла, клиенттарҙың, эштең күплегенә һөйөнә ул – килем арта. Һеңлеһен ике аҙнаға бер консультацияға йөрөтөргә саҡ ваҡытын тапты. Көндән-көн күңелһеҙләнгән Гита сираттағы тикшеренеүҙән сыҡҡас, апаһына ниҙер әйтергә уҡталды ла, телен тешләп, уйға батты. Кисен генә, апаһы эштән ҡайтып, тамағын туйҙырғас, миңә дауаханаға ятырға ҡуштылар, тине. Ританың ҡаштары өҫкә һикерҙе:

- Нимәгә?

- Һаҡланыр өсөн.

- Ҡушҡастары, ятыр кәрәк.

- Мин баш тартмайым да ул, - Гита әйтергәме-юҡмы, тигәндәй, саҡ ҡына халат төймәһен борғослап ултырғас, апаһына тура ҡараны, - минең һиңә үтенесем бар. Әгәр ҙә минең менән бер-бер хәл була ҡалдыниһә, берүк сабыйҙарымды балалар йортона тапшыра күрмә.

- Ул ниткән һүҙ? – Рита көлөмһөрәне. – Башты ҡатырма. Барыһы ла яҡшы буласаҡ.

- Шөрләйемсе. Башыма төрлө-төрлө уйҙар килә. Әсәйем янымда булһа, миңә ул тиклем ҡурҡыныс булмаҫ ине кеүек.

- Улай булғас, ҡайт әсәйең янына! - Рита көйҙө лә китте. – Туҡмалғаныңды оноттоңмо? Күгәренеп, һыҙланып йөрөгәнеңде һағындыңмы? Ҡайт! Мин һине бәйләп ҡуймағанмын. Дүрт яғың ҡибла. Ит изгелек – көт яуызлыҡ. Эй, тырышам, эй, тырышам, һин, тип...

- Ни һөйләйһең, апай?! Һүҙем ул турала түгел бит, - Гитаның йөҙө йәмшәйҙе. – Ситкә сығып китеүем була, әсәй һағынып көтә башлаған һымаҡ. Ул йылы усын башыма баҫһа ла, еңел булып ҡалыр ине миңә хәҙер. Уның һәйбәт сағы булды ла инде!

- Онот! Ул сағы юҡ хәҙер әсәйҙең. Уны шайтан алыштырған! - Рита тыныслана алмай ярһыны, – Гита, миңә егерме ете генә йәш, ә нервыларым, ҡарт әбейҙеке кеүек, ҡаҡшап бөткән. Нилектән, тип уйлайһың?! Рәхәт тормоштанмы?

Гитаға арты менән боролдо. Һеңлеһе шымып ултырҙы. Унан һуң диванды шығырлатып торҙо, алпан-толпан баҫып атлап, апаһын ҙур ҡорһағы арҡаһында ибәтәйһеҙ генә арттан ҡосаҡланы:

- Апай, рәхмәт һиңә, барыһы өсөн дә рәхмәт. Зинһар, бәпестәремде һаҡларға һүҙ бир. Үтенәм.

- Уй, аллам, ярай, ярай!

Ниңә Рита шунда вәғәҙә бирҙе? Бәлки, өндәшмәй ҡалһа, хәлдәр башҡасараҡ булыр ине?

Һаҡланырға ятып та, Гита һаҡлана алманы: кесарь киҫеме операцияһы мәлендә киҫкен рәүештә ДВС-синдромы башланып, күп ҡан юғалтыуҙан иҫенә лә килмәй йән бирҙе. Дежур акушерҙарҙан тыш, башҡа табиптарҙы ла саҡырып, күмәкләп уны үлем тырнағынан йолоп алырға айҡаштылар, әммә әжәлгә ҡаршы бер ни ҙә ҡыла алманылар. Ул көндө бригадаһы тарафынан дизайн эштәре башҡарылған коттеджға таң менән барып килеп, тыныс ҡына бала табыу йортоноң бирге бүлмәһендә операция тамамланғанын көткән Рита бер ваҡыт аҡ халатлыларҙың тегендә-бында йүгерешкәнен быяла ишектәр аша күҙәтеп, хәлдәрҙең хөртлөлөгөн аңғарҙы. Коридорҙа йәш кенә шәфҡәт туташы күренеү менән эскә үтеп, уны туҡтатты:

- Мин Хафизова Гитаның апаһы. Хәле нисек?

Оло күҙле ҡыҙҙың күҙҙәре тағы ла нығыраҡ ҙурайҙы:

- Ой-й... Табиптан һорарһығыҙ, мин бер нимә лә әйтә алмайым, тик һеҙгә бынан сығыр кәрәк, тегендә көтөгөҙ, - һәм ул артына ҡарай-ҡарай, китеп барҙы.

Йәш шәфҡәт туташының ҡаушауынан Ританың эсенә һалҡын йүгерҙе: “Ысынлап та, ниҙер булған, һиҙемләүе бушҡа түгел... Кем менән: Гита менәнме, әллә бәләкәстәр менәнме? Гита ғына иҫән ҡалһын инде. Һау булһа, яңынан балалар табыр. Бындай операцияларҙы тиҫтәләрсә, йөҙҙәрсә яһайҙар, нимәһенең тейешенсә килеп сыҡмауы ихтимал һуң?” Шәфҡәт туташына, белә бит инде, әйтһә лә булыр ине, тип эстән һуҡранып, барыһы ла яҡшы буласаҡ, тип үҙен-үҙе дәртләндерергә ашыҡты: “Нимә ерле-юҡтан бошонам, табиптар ҡулында лаһа”. Йөрәкһеүҙән сыҙамһыҙланып, тәҙрәгә яҡын килде, урамға төбәлеп торҙо, шунан ҡарашын өҫкә күтәрҙе: “Һинең ҡөҙрәтең сикһеҙ, һин бар нәмәне лә булдыраһың, тиҙәр, үтенеп һорайым - һеңлем тере ҡалһын!” Әммә өҫтәгеләр уның үтенесен ишетмәне.

Ританың эргәһенә бала табыу йортоноң баш табибы үҙе сыҡты.

- Хәлдән килгәндең барыһын да эшләнек, ләкин... – арыған сырайлы ҡатын ҡыҫҡаса хәлде аңлатты. - Ҡайғығыҙҙы уртаҡлашабыҙ.

- Их, һеҙ... Этемәме миңә хәҙер һеҙҙең ҡайғы уртаҡлашыуығыҙ! – һүгенгән Рита үҙен ҡаянан осоп төшөп барғандай тойҙо.

- Үҙегеҙҙе ҡулға алығыҙ, - докторҙың тауышы ҡатыланды. – Беҙҙең менән улай ярамай.

Ыңғырашыуын көс-хәлгә эскә йотто Рита:

- Ә сабыйҙар?

- Улар иҫән, әлеге ваҡытта ваҡытынан алда тыуған балалар палатаһында, кювезда.

- Улар унда оҙаҡҡамы?

- Хәлдәренә ҡарап.

- Уларға берәй нимә кәрәкме? – Рита һөйләшә, ә үҙенең тауышын үҙе танымай.

- Теләһәгеҙ, оҙон еңле, капюшонлы йомшаҡ фланель рубашкалар килтерә алаһығыҙ.

- Ярай, - Рита иҫерек кешеләй китә бирҙе лә, кире әйләнде. – Ә кемдәре бар һеңлемдең?

- Бер ҡыҙ ҙа, бер малай, - доктор хәлһеҙ йылмайғандай итте. – Ҡыҙыҡайы – апай, ҡарамаҡҡа үтә теремек булырҙай.

- Ә һеңлемде... ҡасан алып ҡайта алам?

Ҡабаттан йомшарған табип йәлләүес ҡарашын йәшерә алманы:

- Ныҡ булығыҙ. Уны хәҙер моргҡа алып китәләр, шунан белешерһегеҙ.

Әлегә минһеҙ эшләгеҙ, тип, бригадирына бар эште йөкмәткәнен, үлеү тураһындағы таныҡлыҡ, белешмә артынан йөрөүен яҙа-йоҙа иҫләй Рита. Һеңлеһен табутҡа һалып, тыуған ауылына ерләргә алып ҡайтҡас, һалмыш әсәһе Гитаның йәнһеҙ кәүҙәһен ҡосаҡлап илап, Ританы йоҙроҡлап дөмбәҫләне:

- Һин, һин генә ғәйепле уның үлемендә!

Бәпестәр хаҡында һораманылар ҙа. Нисек кире ҡайтҡанын да йүнләп хәтерләмәй Рита. Һеңлеһе менән бергә ул да үлгән һымаҡ ине. Елегенә үткән ҡайғы яндырып-өттө генә. Сараһыҙлыҡтан ҡыҙыу итеп мунса яҡты, буҙлай-буҙлай сабынды. Йән әрнеүе баҫылманы. Ҡалаға китте. Өлкән шешәлә араҡы һатып алып ҡайтты ла, телефонын һүндереп, ҡабымлыҡһыҙ-ниһеҙ сынаяҡты мөлдөрәмә тултырып ҡойоп эсте. Бер ни тойманы. Ябай һыу кеүек үтте. Тағы сынаяҡты тултырҙы. Шунан тағы... Аҡтарып ҡоҫто - саҡ йыуынты биҙрәһенә ҡапланып өлгөрҙө. Ныҡышып, утлы эсемлекте эсеүен белде. Иҫергәс, иҫәрләнгәндәй бүлмәнән-бүлмәгә йөрөп, Гитаны эҙләне, уның менән һөйләште, иланы, үсекте, ярһыны. Иң ахырҙа ҡараңғылыҡҡа сығып, һөрлөгөп тубыҡланды ла, ҡара болотло күккә бар көсөнә ҡысҡырҙы:

- Эй, һин бармы?! Булһаң әгәр, һеңлемдең башына еткән залимдың нәҫел-нәсәбен ҡорот! Тулыһынса ҡорот! – йоҙроғо менән һауаны ярҙы. - Ундай хәшәрәттәрҙең ерҙә тамыры ла ҡалмаһын! Бер бөртөк ҡалмаһын! Ишетәһеңме? Бер бөртөк ҡалмаһын! Күпһендем бит мин һине балаларың менән, Гита, күпһендем...

Фото: Т.Аманов

ХХХ

Алыҫта сеңләп бала иланы. Сеңләү башын иҙеп

ауырттырҙы, сүкештәрҙәй тишә яҙып мейеһен сүкене: “Сең-сең-сең...” Тәҙрә

төбөндә арты менән ултырған Гита боролдо. Күҙҙәре урынында ике бушлыҡты

абайлап, Рита өркөп артҡа шыуышты, шулай ҙа туғаны икәнен белгәнгә, йылмайырға

маташҡан булғайны ла, ирендәре тыңлашманы. Тәҙрә тупһаһынан торған Гита һәрмәнеп

апаһының эргәһенә килеп сүкәйҙе, ипләп кенә битенән һыйпаны: “Эй, апай, апай...

Ҡурҡма, был мин, тик күҙемде ҡорттар ашап

ҡуйҙы”. Бала илаған тауыш яҡынайғас,

Гита шомланып ҡалҡынды, алан-йолан башын әйләндереп, ҡабаланып тәҙрәгә ҡарай

атланы. “Көтөп тор!” – тип ҡысҡырырға итте Рита, ләкин теле аңҡауына ҡуша йәбешкәйне.

Баҫтырып, Гитаның беләгенән эләктерергә, туҡтатырға кәрәк, юғиһә хәҙер уны

тотошлай ҡорттар ашап бөтәсәк, тип һеңлеһен аярға, хәүеф-хәтәрҙән ҡурсырға

теләгән Рита ҡулдарын һондо ла, әллә ҡайҙан алдында барлыҡҡа килгән яланғас сымдарҙағы

токтан һуғылып, тәкмәсләп барып төштө, өҫтөнә ут тоҡанды. Сәбәләнеп ялҡынды

һүндергәндә, ауыртыуҙан ҡысҡырҙы: “А-а, ҡотҡарығыҙ!” Һәм шул уҡ мәлдә уянды. Йомарланып

биръяҡта ҡаҡ иҙәндә ята ине. Тирә-яғына күҙ ташлап, ойоған ҡулдары менән шөбһәләнеп

өҫтөн ҡапшаны: “Ниндәй бала иланы? Нишләп тынысландырмайҙар?!” Тамам уянып, өйҙә

тыпа яңғыҙы булғанын иҫенә төшөргәс, һаташҡанын аңланы. Һыҙлана-һыҙлана тороп

тышҡа сыҡҡайны, яҡтылыҡтан күҙе ҡамашты, һауа сафлығынан башы әйләнде: “Иртәләр

һалҡын, сабыйҙар өшөп яталарҙыр, ә мин?!” Артында солан иҙәне шығырланы. Һиҫкәнеп

әйләнде. Соланға инеп барған ят бесәй уның киҫкен хәрәкәтенән кире болдорға

һикереп, үлән араһына “йылп” итеп ҡалды. Бушлыҡ. “Гита юҡ. Мин – бер үҙем.

Артабан нисек йәшәргә? Ҡалайтып тормошто ялғап китергә?” - үҙен-үҙе йәлләүҙән Ританың

үкереп илағыһы килде. “Мин сыҙам, көслө ул, ныҡ көслө, бирешмәм, миңә бирешергә

ярамай, - тип тешен ҡыҫты. – Ошоғаса бирешмәгәнде, артабан да бирешмәм!” Һыуынып

өлгөрмәгән мунсаны елпетеп, сайынып сыҡҡас, һис бер тәм белмәгән ауыҙын теш

шыйыҡсаһы менән ҡат-ҡат сайҡап, кәнфит ҡапты ла, машинаһын ҡабыҙҙы: “Әйҙә,

Ҡарасман, бәпәй ҡарарға киттек”. Ҡалала һеңлеһенең бәпестәре өсөн кейемдәр

алғас, бала табыу йортона барҙы. Тик игеҙәктәрҙе күрһәтмәнеләр, әле иртәрәк,

тип, баш табипҡа барырға ҡуштылар: “Һеҙҙең менән балаларҙың киләсәге тураһында

һөйләшергә теләй”.

Бәпәйҙәрҙе ул бер ай тигәндә генә күрҙе. Игеҙәктәрҙе

кипкән әбей-бабайға оҡшатты: йәмшек йөҙҙәре тәрән һырлы, танауҙары төймәләй,

ауыҙҙары уймаҡтай, тештәре юҡ, ҡаштары, керпектәре төҫһөҙ... Бәхетенә, етем

сабыйҙарҙы Ританың алыуына бер кем дә ҡаршы килмәне. Документтар юллап, бала

ҡарарға ваҡыт күберәк ҡалһын өсөн колледжда уҡып йөрөгән студент ҡыҙҙы ярҙамсы

итеп яллап, бәпестәрҙе сығарып ҡулына тотторған көндө түҙемһеҙләнеп көтөп алды.

Кистән сауҙа үҙәгендә ҙур кәрзин эҙләп табып, эсенә күпереп торған эслек, түшәк

тегеп, тотҡаһына таҫмалар бәйләгәйне. Шул ҡупшы үрмә һауытта япа-яңғыҙы ике

кескәйҙе өйөнә алып ҡайтты. Һаҡ ҡына тотоноп, уларҙы кәрзиндән диванға күсереп һалғас,

тулҡынланып биләүҙәрен систе. Өйгә бәпәйҙәрҙең хуш еҫе тулды. Рита ғәжәпһенеп

тә, сәйерһенеберәк тә алмаш-тилмәш бәпестәргә күҙ йөрөттө: һеңлеһенә оҡшаған да

кеүектәр, оҡшамаған да һымаҡ... “Үҫә килә барыбер көсләүсенең төҫ-башын

балаларҙа сырамытырға мөмкин буласаҡ”, - тигән яман уйынан Рита үҙе лә хафаланып,

уны башынан ҡыуҙы. Сабыйҙарҙың береһе аяҡ-ҡулдарын тарбаңлатып, башын

тегеләй-былай борғосланы ла, иларға йыйынғандай, танауын сирып, ирендәрен

бәлшәйтте. Тик шунда уҡ уйынан кире дүнде, ахыры, йөҙө яҙылды, бер ҡулы һауала

эленеп торғас, яйлап аҫҡа төштө. Асылған бәпес күлдәген ипләп япҡанда Рита памперс

эсенә күҙ ташланы – быныһы ҡыҙыҡай икән: “Аһ, түҙемһеҙкәйһең дә һин... Бер

иштән әйбер алғанмын, бынан ары малайға - күк, ҡыҙға алһыу төҫтәге әйберҙәр

ҡарар кәрәк”.

Һеңлеһенең балаларына төбәлеп, Рита онотолоп

киткәйне, нәзәкәтле виолончель булып

яңғыраған кеҫә телефоны тауышына ныҡ тертләне. Смартфонға йәбешеп:

- Алло? – тип шыбырлап, аш бүлмәһенә сыҡты.

- Ғәфү итегеҙ, бөгөн бушамағанығыҙҙы белһәм дә, борсорға мәжбүрмен, -

ярҙамсы ҡыҙ сираттағы клиенттың Ританың үҙе менән осрашырға теләүен еткерҙе. –

Төштән һуң килеп китә алмаҫһығыҙмы икән?

- Уны мин ҡалдырған проекттар менән таныштырҙығыҙмы?

- Эйе.

- Берәй дәғүәләре бармы?

- Ваҡ-төйәк буйынса. Үҙгәртеүҙәрҙе индерербеҙ, борсолмағыҙ, тиһәм дә, ул

барыбер, һеҙҙең менән шәхсән осрашып һөйләшергә теләйем, тип талап итә.

- Ярай, улай булғас, осрашыуҙы икегә тәғәйенләгеҙ.

Һөйләшеп бөткәс, тағы нимәһе оҡшаманы икән, тип

аптыраны. Рита үҙе бар йортто, фатирҙы бер стилдә йыһазландырырға, биҙәргә

ынтылһа ла, ҡайһы бер клиенттар төрлө-төрлө стилдәрҙе буташтырып, бутҡаландырырға

самалай. Бүлтек иренле һаҡымлы был клиент та шулар рәтенән. Хәләл ефете менән нимә

теләгәндәрен һаманғаса үҙҙәре лә аныҡ ҡына белмәй: йә уларға классика кәрәк, йә

заманса һулыш; иренә оҡшағанды бисәһе яратмай; бисәһе, миңә ошолай кәрәк, тип

ятып китһә, ире аяҡ терәп ҡаршы сыға... Рита уларға әллә күпме проект тәҡдим

итеп, саҡҡа уртаҡ фекергә килгәйнеләр һымаҡ. Баҡтиһәң, яңылышҡан. “Нимә тип

ҡаңғыртырға, нимәгә бәйләнергә уйлайҙыр инде. Аҡсаһы күп булһа ла, зауыҡ яғы

самалыраҡ, ләкин улар арттарын һәрмәп ҡараймы һуң?! Ярай, эшләгәнебеҙ өсөн

түләһә булды”, - Рита аяҡ остарына ғына баҫып, йоҡо бүлмәһенә йүнәлде. Өйөн

Көнсығыш стилендә биҙәгәс, был бүлмәне йомшаҡ балаҫтар, күпереп торған төрлө

мендәрҙәр баҫып алған. Түңәрәк тәпәш тахта, йомро пуфиктар, ҡатлы-ҡатлы селтәр-ҡорғандар,

нескә шәмдәлдәр күңеленә ял бирә, йәнен иркәләй. Тәүҙәрәк балаларҙы ошонда

урынлаштырырға ниәтләһә лә, һуңынан залды бәләкәстәр өсөн яраҡлаштырҙы, йәнәһе

лә, унда тумалаҡтарға иркенерәк тә, яҡтыраҡ та. Ысынында иһә, үҙенең яратҡан

бүлмәһен алыштырырға теләмәне. Бала сағында күп нәмәнән мәхрүм ҡалғас, ул

һаманғаса шул бушлыҡты нисек тултырырға белмәй аҙаплана.

Уңайлы джинсы салбарҙы, водолазканы сисеп, күҙгә

ташланып тормаған һоро итәк, аҡ блузка кейҙе. Тәүҙә уның бөтә төймәләрен дә

эләктергәйне, һуңынан, ир кеше менән осрашыуын күҙ уңында тотоп, өҫкөләрен

ысҡындырҙы: “Алтын сылбыр алып тағырға инде әллә? Муйыным буш булғас, яланғас

кеүекмен”. Аяғөҫтө ҡапҡылаған арала һөт ҡатышмаһын

әҙерләне лә, йоҡоло бәпәйҙәрҙе сиратлап шешәнән имеҙҙе. Сиҡылдап та ҡуйманылар.

Памперстарын алыштырғанда ғына кирелеп-һуҙылып, тәндәрен яҙған булдылар. “Йоҡо

сүлмәктәре икән дә һеҙ”, - Рита эйелеп бәпестәрҙең

маңлайҙарынан үпкәндә, күптән онотолған наҙ хисенең тулҡын булып эркелеүенән албырғаны.

Таралып төшөүҙән ҡурҡып, турайҙы, ирендәрен ҡымтыны. Ярҙамсым ҡарап торор, тип,

клиент менән осрашыуға бәпестәрҙе лә алырға уйлағайны ла, йыйынып бөткәс, тәмләп

йоҡлаған сабыйҙарҙы юлда йонсотоп йөрөтмәҫкә булды: “Берәй сәғәттән кире

әйләнермен, барыбер оҙаҡ йоҡлайҙар, уянмаҫтар ҙа әле”. Шулай ҙа елдереп йөрөнө,

көйәҙ, һапалы клиент менән һөйләшкәндә, күҙен сәғәттән алманы.

- Әллә ашығаһығыҙмы? - тине аҡса муҡсаһы, уның

сабырһыҙланыуын оҡшатмай.

- Эйе, - Рита клиенттың күҙенә тура ҡараны, - өйҙә

үҙҙәре генә ҡалған бәпестәр өсөн борсолам. Игеҙәктәр.

- Һм-м... Улай булғас, нишләп ултыраһығыҙ?!

Телефон аша ла хәл итергә мөмкин ине, - әйтерһең дә, ул түгел, ә Рита уның

килеүен талап иткән.

Ҡатмарлы һөйләшеүҙәргә

әҙерләнгән Ританың еңел генә ыҡҡа килгән клиентҡа кинәт айырым ихласлыҡ

күрһәткеһе килде:

- Заманса йыһазға ҡарағанда, һеҙҙең эш кабинетының

бер мөйөшөнә ун туғыҙынсы быуатта Мельцер фабрикаһында етештерелгән кресло һәм

ултырғыстар үтә килешер ине, улар алһыу ағастан яһалған.

- Йә, йә, - һауалы ирҙең күҙҙәрендә ҡыҙыҡһыныу

сатҡылары бейеште.

- Фарфор медальондар һәм бронза өҫтәмәләр менән бай биҙәлгән необарокко стилендәге комплектты Питерҙағы антиквар

магазинында күргәйнем, бик яҡшы реставрацияланғандар, алһағыҙ - үкенмәҫһегеҙ.

Рита ноутбуктан кресло-ултырғыстарҙың

фотоһүрәтен күрһәткәс, бай ир, хаҡына ҡарамаясаҡмын, алабыҙ, тине. Проект

буйынса башҡа һорауҙар тыуманы, үҙгәрештәр индерелмәне.

Ҡалған мәсьәләләрҙе

телефон һәм ярҙамсыһы аша хәл итергә һөйләшеп ҡайтырға сыҡҡас, Ританың йөрәге

ат кеүек тулап, дарҫ та дорҫ типте. Нисек кинәт тулай башлаһа, шулай уҡ кинәт

туҡтаны. “Валерьянка эсеп алырға инде әллә? Нервылар бөтөнләй бөткән. Әллә валидол

алайыммы икән? - Рита ауылға табан ҡыуған еренән газды кәметте. – Бәпестәргә

присыпка ла алмағанмын, памперстары ла, һөт ҡатышмалары ла аҙыраҡ булыр,

буғай”. Кире ҡалаға боролдо. Боролған ыңғайы үҙен әрләне: “Ий-й, нимәгә ярты

юлдан кире бороламдыр. Хәҙер юлым уңмаҫ инде, хәйерһеҙ”. Әммә юлы уңды:

аптекала сират булмағас, йәһәт кенә кәрәк-яраҡты алды ла, ҡайтыу яғына

һыпыртты. Ауылға етәрәк күккә үрләгән ҡап-ҡара төтөн күҙенә салынғас, йөрәге

күкрәк ситлеген емерерҙәй булып тағы үрһәләнде лә китте. Рита үрелеп алға

ҡараны ла: “Юҡ!” - тип бар көсөнә газға баҫты. Геүләп, шиферҙарҙы атып, уның

өйө яна ине...

Йән-фарман килеп туҡтаны ла Рита, машинанан

атылып сыҡты. Биҙрә, көрәк тотоп, ни эшләргә белмәй тапанышҡан әбей-бабай уның

юлына арҡыры тороп, беләгенән эләктереп, туҡтатырға маташты. Ләкин Рита уларҙы эткесләп-төртөп

ысҡынды, сәсен йолҡа-йолҡа: “Мин уларҙы үлтерҙем! Үлтерҙем бит бәпестәрҙе!” -

тип аҡырып, янған өй тирәләп йүгерекләне. Ялбырап йөрөп шифер киҫәгенә абынып,

тәгәрәп китте...

Үҙенә ҡалһа, талпынып тороп, янған өйөнә көс-хәлгә

ингәндәй булды, гүйә, сабыйҙарҙы урамға алып сыҡты, һәм төтөнгә сәсәп, бар

көсөнә тау үренә атылды. Унда саф елдә иркен итеп тын алғандай тойолдо. Нәҙек бер

тауыштан илаған бәпестәрҙе ике яғына ҡыҫып ҡосаҡланы: “Сеү-сеү, иламағыҙ,

барыһы ла артта, тынысланығыҙ”. Башы үлтереп ауыртты: “Төтөнгә ағыуландым,

ахыры. Аптеканан баш дарыуы ла алырға кәрәк булған. Тс-с-с, бәпестәр, тс-с-с,

йоҡлағыҙ, матурҙарым”...

Ҡайҙалыр янғын һүндереү машиналарының сиреналары

геүләгәне ишетелде.

Фото: Т.Аманов

- Һаман бала бәүетәме?

- Эйе, тәҙрәләрҙе елләтергә асһаҡ, тәҙрә ҡашына

килә лә, сәстәрен туҙғытып, буш ҡулдарын бәүетергә керешә, - яғаһы керләнгән

халаттағы санитар һағыҙын өрөп шартлатты.

- Эй, бисара... Анау ҡәҙәрем ҡайғы башына

ауҙарылһын әле. Аҡылдан яҙмаҫ ереңдән яҙырһың, ундай һынауҙарҙан аллам

һаҡлаһын, тәүбә-тәүбә, - ашнаҡсы ҡатын суҡынды, буш батмусты елпеүестәй итеп,

буҙарған битенә һауа елпелдәтте. - Бәпестәрҙең ниндәй гонаһы булғандыр, эй,

илаһым. Ни тим, балаларҙы ҡотҡарам, тип, янған өйгә инеп барғанында күршеләре

үҙен тотоп алып ҡалған да бит, тик былай йәшәүенең, дөрөҫөрәге, тереклек

итеүенең мәғәнәһе бармы икән?

- Унда һинең ҡайғың булмаһын, бар, бар, эшеңдә

бул, - санитар һағыҙын шартылдатҡан ыңғайы ашнаҡсының һимеҙ осаһына усы менән һуҡҡандай

хәрәкәт яһаны.

– Иманһыҙ! - тип сәрелдәне ҡатын, батмусы менән

санитарға киҙәнеп. – Томшоғоңдо ҡайырам хәҙер ошоноң менән.

Әммә янауын тормошҡа

ашырманы. Күҙенән уттар сәсеп, бисәкәй дарҫ-дорҫ енләнеп китеп барғас, ир

һөйләнеп мыңғырланы:

- Күрәләтә ут эсенә индереп ебәрһендәрме? Их, оҙон

сәсен тунарҙар инде...

Рәшәткәле тәҙрә янында

күҙҙәрен йомоп, буш ике ҡулын бала күтәргәндәй итеп һелкетеп, алға-артҡа

сайҡалып торған Рита уларҙы ишетмәне. Саф һауаны һулап туя алмай, бер үк

һүҙҙәрҙе ҡабатланы:

- Сеү-сеү, иламағыҙ, барыһы ла артта,

тынысланығыҙ. Тс-с-с, бәпестәр, тс-с-с, йоҡлағыҙ, йоҡлағыҙ, матурҙарым... Тау

башында шундай рәхәт! Һауаның сафлығынан хатта баш әйләнә...

ххх

Төштән һуң клиниканың баш

табибы кабинетында Ританың яҙмышын хәл итергә йыйылдылар. Дежур психиатр

пациенттың картаһын баш табип алдына һалды.

- Мин һаман да үҙ фекеремдә

ҡалам: Хафизованы бында тотоу маҡсатҡа ярашлы түгел. Киҫкен реактив психоз - организмдың

хәүефле хәлгә яуап икәнен аңлатып тороу артыҡтыр.

- Ни тәҡдим итәһегеҙ һуң? – картаны

аҡтарған баш табип ҡарашын уға йүнәлтте.

- Хафизованы неврологияға

күсерергә. Уны ошо хәлгә саманан тыш психологик көсөргәнеш еткергән. Быға ерлек

уның бала сағында уҡ һалынғанға оҡшаған. Невроз

ҡан тамырҙары эшмәкәрлегенә кире йоғонто яһап, былай ҙа ауыр хәлде уғата

ҡатмарлаштырып ебәргән. Комплекслы дауалауҙы йомшаҡ тәьҫир иткән

тынысландырыусы препараттарҙан һәм ҡан тамырҙарына, тәү сиратта веналарға,

ыңғай йоғонто яһаған дарыуҙарҙан башланыҡ. Кәйеф корректорҙарын да ҡулланабыҙ.

Ә антидепрессив һәм транквилизация йоғонтоло препараттарҙың кәрәкме-юҡмы икәнен

ваҡыт күрһәтер.

- Тимәк, үҙебеҙҙән ҡалғандың барыһын да эшләнек,

тимәксеһегеҙме?

- Эйе, - дежур психиатр ышаныслы башын һелкте. – Йәш

организм бирешмәҫ.

- Шулай ҙа, неврологияға күсергәс тә, Хафизованы

тулыһынса аяғына баҫҡанға тиклем күҙ уңынан ысҡындырмаҫҡа ине.

- Ярай, быны үҙемдең контроль аҫтына алырмын.

- Улай булғас, неврология бүлексәһенең мөдире менән

һөйләшеп, урындары булһа, бөгөн үк күсерәйек, -

баш табип ҡасандыр Рита конверт ҡыҫтырған пресс-папьены ҡарамайынса ғына

блокноты менән ҡапланы: “Намыҫты таплап торғандан да шулай ҡапланып ҡына ҡотолоп

булһасы...”

Бер аҙҙан дежур табиптың

саҡырыуы буйынса Ританы ординаторҙар бүлмәһенә килтерҙеләр. Ултырғысын ҡыҙҙың ҡаршыһына

шылдырып, психиатр уға оҙаҡ һынсыл ҡарап ултырҙы. Күҙҙәренең нуры һүнгән Ританың

иңбаштары һәленеп төшкәйне. Йыш йыуылыуҙан төҫө

уңған ҡаҙна халатының иҙеүе ярым асыҡ тороуында ла эше юҡ. Туҙған сәстәренә

күмелеп, сайҡалыбыраҡ ултырған ҡыҙ әҙ генә ел иҫеүенә лә йығылыр кеүек. Ғәҙәттә психиатр

пациенттарына битарафыраҡ ҡарай, һөнәрҙәрендә шунһыҙ ярамай ҙа, ә был ҡыҙ уға

тәү күреүҙән оҡшаны, оҡшау ғынамы – ихлас күңеленә ятты, ирлек булмышын үҙ

теләгенән башҡа тулҡынландырҙы. Әле иҙеүенән бер аҙ күренеп ҡалған ап-аҡ нәфис

күкрәктәр тирәһенә ҡарамаҫҡа тырышһа ла, ҡарашы ирекһеҙҙән шунда төшөп тик

торҙо. Ауыҙына хатта һеләгәйе йыйылып китте. Тамағын ҡырған булып, төкөрөгөн

йотто.

- Хәлегеҙ нисек? – табиптың хәстәрлекле

тауышына Рита теләр-теләмәҫ кенә башын күтәрҙе, әкренләп битенән сәс өлтөгөн

һыпырып, ҡолаҡ артына ҡыҫтырҙы. Фекерен туплай алмай ыҙаланы.

- Мине ныҡ йоҡо баҫа, – ниһайәт,

телгә килде.

- Седатив препараттарҙың

касафаты, борсолмағыҙ, уларҙың бер ҡурҡынысы ла юҡ, үтер.

- Мин ҡайҙа?

- Әлегә психоневрология

диспансерында. Хәҙер һеҙҙе неврологияға күсерәсәкбеҙ.

- Башым үлтереп ауырта...

- Баш ауыртыуы бөтөр. Барыһы ла

яйланыр. Бына ни әйтергә теләгәйнем: неврологияла дауалау курсын үткәс, миңә

психотерапия сеанстарына йөрөп алырһығыҙ. Улар бушлай түгел, түләүле. Әммә аҡса

табырға тырышығыҙ. Теләк формаһында әйтһәм дә, психотерапияның мотлаҡ

кәрәклегенә айырым баҫым яһайым. Һеҙ мине аңлайһығыҙмы? Был артабанғы

тормошоғоҙға...

- Артабан йәшәй алырыма

ышанысым юҡ, – Рита уны ярты һүҙҙә бүлдереп, башын һәлендерҙе лә, ике ҡуллап сикәһен

ышҡыны. Рөхсәт итһәләр, ошонда ғына ятыр ҙа йоҡлар, башҡа уянмаҫ ине.

- Алырһығыҙ. Ярҙам итеүсе генә кәрәк.

- Кем ярҙам итһен миңә? Мин бер

үҙем ҡалдым.

- Донъяла һеҙ яңғыҙ түгел, һәр

кемгә ярҙам итеүселәр табыла. Мин дә шул ярҙамсылар иҫәбендә. Ярҙам ҡулынан баш

тартмағыҙ. Бушлай йөрөтәм мин һеҙҙе сеанстарға...

Рита рәхмәт әйтеп, баш тартырға

теләне, ләкин уйҙары, баҫтырышмаҡ уйнағандай, төрлөһө-төрлө яҡҡа йүгереште.

Башы ярылып барғандай һыҙланы, уны күҙгә күренмәҫ ҡыпһыуырҙар менән сатнатырға

тырышалармы ни...

Документтарын теүәлләгәс, Ританы

күрше корпустағы неврология бүлексәһенә ебәрҙеләр. Уны оҙатышҡан санитар кире

әйләнеп килгәс, баҫҡыс аҫтына йәшеренеп, тәмәке тоҡандырғайны ғына, янына дежур

психиатр ҙа килеп боҫто. Ир тәмәке төпсөгөн йәшереп тә торманы – бында улар гел

икәүләп төтәтәләр.

- “Дурка”ның пациенты булмай

сыҡтымы ни? – керле яға исем-шәрифтәрҙе атамаһа ла, табип кем тураһында һүҙ

барғанын шунда уҡ аңланы, сөнки ҡайғы эсендәге Рита көн оҙоно уйынан сыҡманы.

- Юҡ, - тип башын сайҡаны. –

Нервылар өҙөклөгө.

- Тырышып бала бәүетеүенә ҡарағанда, тас ҡына һеҙҙең

пациент һымаҡ ине.

- Хәҙер аңлатам, - психиатр тәмәкеһен үпкәһен

тултырғансы һурҙы ла, төтөнөн ситкә өрҙө. - Хафизова булмышы менән үтә ябыҡ

кеше. Индивидуумдың

башҡаларҙан айырым тереклек итергә ынтылыуы, күңел йоҙағының гел дә бикле

тороуы нервылар өҙөклөгөнә булышлыҡ иткән.

Кеше “ябыҡ” икән, ул үҙенең хис-тойғоларын күрһәтмәй, тышҡа сығармай, уларҙы

ҡаты биктә тота, шулай уҡ үҙенә ярҙам итергә лә ирек бирмәй. Ә бында бер-бер

артлы ике фажиғә... Ләкин нервылар өҙөклөгөнөң

ваҡытлыса хәл икәнен онотмаҫ кәрәк. Хафизова бит үҙенең яңылышыуын - булмаған

сабыйҙарҙы бәүетеүен - аңлап ҡалды, аңһыҙ ҡыланыштарынан тартынып, уңайһыҙланыу

тойғоларын кисерҙе. Невротик-сик хәлдәренең психотик хәлдән, йәғни, психик ауырыуҙарҙан, төп айырмаһы шунан ғибәрәт

инде.

- Ҡыҫҡараҡ, Склифосовский, - санитар ергә

сыртлатып төкөрҙө. – Миндә һинеке кеүек йомро баш юҡ.

- Хафизовала күҙәтелгән нервылар өҙөклөгө – һаҡланыу

реакцияһы, аңлайһыңмы? Ул шундай кеше: ниндәй генә хәлдә булмаһын, һис ҡасан

эсендәге ут-ялҡынды тышҡа сығармай, үҙенә батыра ла батыра. Оҙаҡ айҙар, бәлки

йылдар дауамында йыйылып килгән көсөргәнештең вулкандай атылыуына янғын,

сабыйҙарҙың һәләкәте сәбәпсе, этәргес көс булған. Нервылар системаһы өҙөклөк

рәүешендә йыйылған йөктән арына ла, башҡаса улай йәшәргә ярамағанлығын иҫкәртә

лә. Хафизоваға симптоматик дауанан

тыш, психотерапевт, психологтың дауаһы талап ителә. Ул яҡындарының аңлауына,

һөйөүенә, ярҙамына мохтаж. Эске эмоциональ конфликттарҙы бер-бер артлы яйлап

эшкәртеп, һәләкәтле, хаталы паттерндарын коррекциялағанда, Хафизова икенсе

кешегә әүереләсәк, тормошҡа ҡарашы үҙгәреп, уға йәшәүе еңеләйәсәк.

- Юҡ, һинең менән тәмләп тәмәке борҡоторлоҡ түгел

ул, Айболит, - санитар тәмәке төпсөгөн сүп һауытына сиртеп кенә ырғытты ла,

кирелеп-һуҙылды. – Кеше кеүек һөйләшәм дә инде.

- Сабир, - доктор уның һүҙҙәренә тамсы ла

иғтибар итмәй, һаман үҙенекен тылҡыны, - ә бит психотерапия ҙур эффектҡа эйә

буласаҡ. Хәйер, уның спецификаһы ошоғаса

нервылар өҙөклөгө булыу-булмауына ла бәйле...

- Списифика, списифика, - Сабир уны ирештерҙе

лә, докторҙың иңбашына иптәштәрсә ҡаҡты. – Ярай, күрше, минең смена бөттө. Кейемде

генә алыштырам да, ҡайттым мин, Айболит!

- Хәләл ефетегеҙ

Нурия ханымға минән сәләмдәр!

“Нурия ханым өйҙә

булһа, - Сабир баҫҡыстан күтәрелешләй аяҡ аҫтындағы һыра банкыһын тибеп осорҙо.

– Өйҙә тора торған бисәм булғас ни...” Шулай ҙа ҡайтышлай, ҡатынының эшенә һуғылды

– урынында ине, бергә ҡайттылар. Ҡатыны һәр ваҡыттағыса эше күп булыуға һылтанып,

кафенан әҙер аҙыҡ алдырҙы ла, шуның менән тамаҡ ялғағас, һәр береһе үҙ бүлмәһенә

инеп бикләнде. Дәүләт учреждениеһында бүлек етәксеһе вазифаһын башҡарған ҡатыны

кистәрен ғилми эше менән булыша, ә Сабир телевизор пультына көсөн төшөрә. Һинең

менән йоҡлай алмайым, эҫеһең, тулайһың, хырылдайһың, у...ң, тип ҡатыны уны

залдағы диванға күсергәндән алып, йүнләп һөйләшмәйҙәр ҙә. Күрешеүҙәре лә һирәк:

ҡатыны бер туҡтауһыҙ симпозиум, коллоквиум, тағы ла әллә ниндәй “ум”дарға йөрөй,

Сабир үҙе диспансерҙа сменалы эштә. Ниндәй һөйөшөү, ти?! “Арыным”, “башым

ауырта”, “кәйефем юҡ” – енси яҡынлыҡҡа кәртә булған һылтауҙары шул. Көләкәс һәм

шаталаҡ ине кәләше элек. Бергә походҡа йөрөүҙәр, усаҡ тирәләй гитараға ҡушылып

йырлашып ултырыуҙар, йондоҙҙарға, йылға ағышына, киске шәфәҡҡә, үләндәге ысыҡҡа

һоҡланыуҙар – ҡайҙа ҡалды уларҙың барыһы ла? Икеһе лә тауҙарға ғашиҡ инеләр.

Урал тауҙарын иңенән буйына йөрөп сыҡтылар. Етәкләшеп тауға йүгереп менеүҙәрен,

иң үрҙән тирә-яҡты бергә байҡауҙарын һағына Сабир. Донъяға һоҡланып баҡҡан, зыңғырлатып

көлгән, күҙҙәренә наҙлап ҡараған йәш ҡыҙҙы һағына. Әлеге талапсан, өҙөп, ҡаты һөйләшкән,

ике эйәкле, ауыр артлы ҡатын уның һөйөклөһө түгел һымаҡ. Ваҡыт алыштырҙымы уны,

әллә тормош мәшәҡәттәре баҫтымы? Хәйер, Сабир үҙе лә үҙгәргән, баҫылған. Йәшлегендә

атлар урынға осоп йөрөгән, һәр осраған кемдә дуҫ һәм иптәш күргән егеттең аҙымдары

һәлмәкләнгән, ҡарашы – абыныуҙан ҡурҡҡан кешенекеләй – аяҡ аҫтында. Елкәһенә

суйындай баҫырға яҙмышы ла ауырҙарҙан түгел бит әле ул, барыһы ла бер көйө. Дөрөҫөрәге,

ялҡытҡыс бер көйлө. Елкәндәре төшөрөлгән карап ише, тормош йылғаһы ағымы ыңғайына

ғына йөҙөп тик бара: эш-өй-эш-өй-эш-өй-эш-өй... Телевизор ҡарап ятҡан ыңғайына

Сабир йоҡлап китте. Төшөнә ҡалын толомло йәш ҡыҙыҡай инде.

Һыулы кейеме тәненә

һылашҡан ябыҡ ҡыҙ терәлә яҙып яҡын килде. Ирендәре ҡыбырламаны, ләкин ир: “Ҡотҡарығыҙ!”

– тигәнен айырым асыҡ ишетте. Көрән күҙҙәре төпкә батҡан ҡыҙ асырғаланып яр һалғандай

тойолдо: “Ҡотҡарығыҙ!” Ҡысҡырҙы ла, артҡа сигенде. “Туҡта, артта упҡын!” –

Сабир ҡыҙҙы ҡулынан тотайым, туҡтатайым, тип алға ынтылды ла... диванынан дөбөр-шатыр

йығылып килеп төштө. “Нисек ауыртынманы! Диван уның ҡалынайған кәүҙәһе өсөн

тарыраҡ шул”, - әйтерһең дә, үҙе түгел, икенсе берәү ҡабырға ныҡлығын һынаған -

терһәген ыуа-ыуа, утты ҡабыҙмай ғына диванды йәйеп, сисенде лә, телевизорҙы һүндереп,

һалҡын мендәрҙе ҡосаҡланы: “Һыуыҡ. Әллә бесәй алырға инде?” Күҙҙәрен йомдо. Көсләшеп

йомшаҡ нәҙек йөнлө һарыҡтарҙы һананы: “Бер меринос, ике меринос, өс меринос...

йөҙ ҙә илле меринос, йөҙ ҙә илле бер меринос, йөҙ ҙә ике мерин, тьфү, шайтан алғырҙары...”

Бер ни уйламаҫҡа

тырышып, тегеләй әйләнде, былай боролдо, тулғанып юрғанды төшөрөп ебәрә яҙҙы,

мендәрҙе төрлөсә һуҡҡылап һалып ҡараны. Йоҡоһо ҡасҡайны. Төшөнә ингән ҡыҙҙы хәтерләп,

исеме нисек ине әле уның, тип, яҡтылыҡ менән ҡара шәүләләр уҙышмаҡтан бейешкән

түшәмгә тексәйеп ятты. Ерле-юҡтан көндөҙ неврологияға оҙатҡан ҡыҙҙы иҫләне.

Тороп ултырҙы: “Рита. Ха-жиевамы әле фамилияһы? Ха-зиева? Ха-ха-ха, хәтереңә төкөрәйем.

Рита. Рита-Брита-Маргарита. Әллә Римамы?! Юҡ, шикелле. Рима – Рита? Ни булды һиңә,

Рита? Ә беҙгә, Нурия? Ҡайҙа ҡалдың һин - мин һөйгән, мине һөйгән Нурияҡай?” Һағышланып

уйланып ята торғас, тәне үҙенән-үҙе яҙылды, күҙҙәренә йоҡо ҡунды. Оҙонсәс ҡабаттан

төшөнә инде: упҡын өҫтөнә һалынған аҫылмалы күперҙән уға ҡулдарын һоноп, ярҙамға

өмөтләнеп мөлдөрәп ҡараны, ҡотҡар мине, тип шыбырланы. Сабир уның ҡулынан эләктерәйем,

тигәйне лә, ҡыбырлай ҙа алманы, ҡысҡырырға итте - тауышы сыҡманы. Ҡыҙға быуар

йыландай томан уралды, уны арбап аҫҡа тартты. Тәүҙә ысҡынырға маташҡан оҙонсәс

тора-бара хәлдән тайҙы, һәм иргә һуңғы тапҡыр тилмереп ҡарап, үҙе лә томанға әйләнеп

таралды, миллиард киҫәксәләргә – һыу бөрсөктәренә ваҡланып, упҡынға ҡойолдо.

Был күренештән сәстәре үрә торған Сабир: “Ю-юҡ!” - тип һөрәнләп, үҙ тауышына үҙе

һиҫкәнеп күҙҙәрен асты.

Йоҡоһо туймай интегеп,

күҙ ҡабаҡтары һәленеп уянған ирҙе ваннала керпек буяған ҡатыны:

- Хәйерле иртә!

– тип сәләмләгәс, ул, ыһы, тип кенә яуапланы.

- Үҙең йомортҡа

булһа ла ҡурып ҡапҡылап ал инде, - көҙгөнән күҙен алмаған ҡатын йылмайҙы. Сабирға

түгел. Үҙенә. Керпектәренең оҙонлоғона һоҡланды, ахыры. Бәлки, танауының ыҡсымлығына,

йә битенең шымалығына ҡыуанғандыр.

- Һиңә лә ҡурайыммы?

Сәй ҡуйырғамы? – Сабир белә уның эштә ашағанын, былай ғына һорай.

- Юҡ, мин ҡәһүә

эстем.

Ана шулай.

Хатта бергә ҡара-ҡаршы ултырып сәй ҙә эсмәйҙәр. Тиҙ арала бесәй табырға кәрәк!

Күршелә йәшәүсе бала-сағаларға әйтһәң, урамдан хәҙер генә табып, килтереп

тотторорҙар. Әйтеүең генә көс.

Ишек асылып

ябылды. Ҡатыны эшкә юлланды. “Исмаһам, “пока” ла тимәне”, - Сабир үртәлеп, яһалған

сәйен дә эсеп бөтмәй, өҫтәл артынан тороп, тәҙрәнән аҫҡа баҡты. Подъездан ҡатыны

килеп сыҡты ла, башын текә тотоп, тротуарҙан автобус туҡталышына табан йүнәлде.

“Алып бар, тиһә, эшенә машинала алып барыр инем дә инде, - Сабирҙың ҡатынына йәне

көйҙө. – Ниндәй кеше ул, ә?” Бына подъездан психиатр күршеһе тәпәйләне. Башын

тегеләй-былай борғослап, муйынын һыҡҡан галстуктың (ҡатыны бәйләгән, ахыры) төйөнөн

бер аҙ бушатҡас, артабан тәгәрәне. Уға диспансерҙа “йомро икмәк”, тигән ҡушамат

таҡҡандар. Түңәрәк кенә йөҙлө, дүңгәләк кенә танаулы, усы ла ифрат йомшаҡ, күперек.

Аҙымдары ваҡ-ваҡ ҡына. Ҡарап торһаң, бәләкәй йомро доктор атламай, ысынлап та,

тәгәрәй кеүек. Ә тауышы ни сәбәптәндер ҡалын, тәрән. Ундай бас миңә нығыраҡ

килешер ине, тип күңелһеҙ көлөмһөрәне Сабир. Һинең тауышыңдан мәмәй икәнеңде

белеп була, тигәйне ҡатыны: “Ауыҙыңды йыш асма, мәмәйлегеңде белдереп”.

Тыумыштан бирелгән тауышын нишләтһен ул? Тауышы ла, үҙе лә йомшағыраҡ шул, быны

үҙе лә аңлай. Кеше алдында ҡатыраҡ, холоҡһоҙораҡ күренергә тырышыуы ла шунан. Ҡатынының

энәле һүҙҙәре бит тиреһен тимер щетка менән һөйәккәсә һыҙырып алғандай тәьҫир

итһә лә, Сабир әрнеүле тойғоларын тышҡа сығарманы. Бер ғаиләлә ике командир

була алмай, һинең прапорщик булғаның да еткән, тиеү менән генә сикләнде.

Шаяртыуға борһа ла, күңелендә юшҡын ҡалды.

Кисә докторҙың һөйләгәндәренән: “...башҡаса улай йәшәргә

ярамағанлығын иҫкәртә”, - тигәне иҫенә төштө. Башҡаса былай йәшәргә ярамай. Тик

нисек итеп тормошон үҙгәртергә? Нимәнән, ҡайһы осонан башларға? Ниңә төшөнә Оҙонсәс

инде?

Һыуыған сәйен ҡоролай һемереп ултыра торғас, Сабир ҡапыл ғына байтаҡ йылдар

элек үҙен “Рима” тип таныштырған үҫмер менән фажиғә кисереп, дауаханаға эләккән

йәш ҡыҙҙың бер үк кеше икәнен аңлап, шаҡ ҡатты. Был асышҡа түҙә алмай,

форточканы асып, тәмәкеһен тоҡандырҙы.

Ҡаҡса ғына үҫмер ине бит ул ваҡытта. Тәҙрә янында

сәсен туҙҙырып буш ҡосағын бәүеткән Хафизованы шул үҫмерҙер, тип башына ла

индермәне! Төшөнә ярҙам һорап ингән Оҙонсәс! Үҙенә ҡағылғанды яратмаған

Рима-Рита... Барыһы ла кисә генә булғандай күҙ алдына баҫты.

... - Теймәгеҙ

миңә! Ҡағылғанды күрә алмайым! - үҫмер ҡыҙ Сабирҙың ҡулын туҡмай-туҡмай асырғаланып

этәрҙе.

- Мин һиңә теймәйем,

иҫәр! Куртканы ябайым, тигәйнем, туңғанһың да һуң! - әле генә ошо баланы һыуҙан

сумып сығарған ирҙең үҙенең дә теше-тешкә теймәй. Батып барғанында ҡотҡарыуы өсөн

рәхмәт көтмәһә лә, бер аҙ яҡты йөҙөн күрһәтеренә өмөтө бар ине. Ә ҡыҙыҡай

дауылдай пыр туҙа. Ныҡ йәне көйҙө Сабирҙың:

- Эй, кеймәһәң,

кеймә лә, инәлгән кеше бармы һиңә! - асыуына сыҙай алмай, эстән генә “кәнтәй”

тип тә өҫтәне.

Өшөүҙән дә, сиктән тыш ҡыҙыуҙан да ҡулдары ҡалтырап, свитерын,

футболкаһын сисеп һыҡты ла, машина капотына ырғытты, дымлы үләнгә ултырып, оҙон

ҡуңыслы итектәренән һыуҙы шаптырлатып ҡойҙо, тәненә һылашҡан джинсыһын сисә

башланы. Алмаш кейем алмағанға үкенде: “Хәҙер нисек еүеш әйберҙе кейергә? Усаҡ

яғырға тура киләсәк...”

- Исемең кем?

Нишләп төндә һыу инеп йөрөйһөң? – аяғүрә баҫып, курткаһына үрелде. Әлдә уныһын

сисергә башы еткән.

- Ри... Рима

мин! – бурһылдаған ҡыҙыҡай ярһып йөҙөнә төшкән сәсен артҡа ташлаған ыңғайы

Сабирға әллә төкөрөктәре, әллә һыу тамсылары сәсрәне. – Кем төндә һыу инеп йөрөһөн,

башығыҙ эшләмәйме әллә?! Ниңә мине ҡотҡарҙығыҙ?! Йәшәгем килмәй минең!

- Һармаҡ! –

Сабир уны тотоп һелкетер ҙә ине, үҫмер үҙенә яҡын юлатмай. Балыҡ тота икән берәү,

тыныс ҡына ял итергә килгән, ти. Ҡайҙан бына хәҙер ҡараңғыла ҡайныһының ҡармағын

эҙләп табырға? Ҡыҙҙы ҡотҡарырға ташланғанда, ҡармаҡты ҡайҙа бәргәнен дә иҫләмәй.

Итектәрен дә һыуланы... Ярай, уныһы кибер, моғайын, бөгөн-иртәгә ҡайныһының

уларға хәжәте тыумаҫ. Сыбыҡ-сабыҡ йыйып, усаҡ яғырға ниәтләгән Сабир шырпыларҙың

салбар кеҫәһендә булғанын хәтерләп, “инәң башы” тип, сытырҙы ергә һелтәне лә,

елкәһен ҡажыны.

– Һиңә дауаханаға

барыр кәрәк, һыуыҡ алдырыуың бар.

- Миңә бер нимә

лә кәрәкмәй! – енле ҡыҙыҡай, ҡырҡылғандай, тубыҡланды ла, башын ҡосаҡлап, маңлайы,

терһәктәре менән ерҙе төйгөсләргә кереште. – Йә-шә-гем килмә-әй..

.

Ҡалтыраныуын еңә

алмаған Сабир бардачоктан бохар замандан ҡалған зажигалканы соҡоп сығарып, тәмәкеһен

ҡабыҙа алмай яфаланды.

- Иҫәр, үәт, иҫәр,

- тип ҡабатланы. – Ата-әсәң ни тиер, үле кәүҙәңде тапҡас? Кем һиңә уларҙың йөрәген

ярырға хоҡуҡ бирҙе?

- Мин бер кемгә

лә кәрәкмәйем, - тип һулҡылданы бала. – Миңә лә бер кем дә кәрәкмәй!

- Кәрәкмәгән

кешеләр юҡ, аңла һин! – Сабир үҙ һүҙҙәренә үҙе ышанманы, шулай ҙа дауам итте. –

Хоҙай беҙҙе яратҡас, тимәк, беҙ кәрәк!

- Һеҙ бер ни ҙә

белмәйһегеҙ....

- Һөйлә һуң,

белермен!

Дерелдәгән ҡыҙ ерҙән башын күтәрмәне.

- Ярай, һөйләмә.

Үҙем һөйләйем, - Сабир ни ҙә булһа әйтеп, баланы әүрәтергә кәрәклеген тойҙо. Ҡыҙ

бала кем менәндер яҡынлыҡҡа ингән дә, мәсхәрәгә ҡалыуҙан ҡурҡып, үлергә йыйынған,

тип уйланы. – Дүрт аяҡлы ат та абына. Кеше лә хаталанмай тормай. Мин үҙем дә һинең

йәштә яңылышып, киләсәгемә үҙем аяҡ салдым.

Һулҡылдауҙар тымғандай булғас, үҙенең дә

тын алышын рәтләберәк һүҙен дауам итте:

- Бәләкәйҙән

спорт менән шөғөлләндем, хәрби кеше булырға йыйындым. Һәм, бац, бер хата, ни

бары бер хата, бар киләсәгемде юҡҡа сығарҙы. Иптәш малай килеп, ағайым армиянан

ҡайта, әйҙә, берәй әмәлен табып, аҡса эшләйек, тине, - үлгән зажигалка мөғжизә

менән саҡ осҡон сығарғас, тәмәкеһен ҡабыҙып өлгөрҙө, тәрән итеп һурҙы. - Минең

кәләш ошо яҡтан, ҡәйнәмдәргә ялға ҡайтҡанбыҙ, ә мин үҙем - ҡала балаһы. Шул,

иптәш малай, машиналарҙың аккумуляторҙарын ысҡындырып, һатабыҙ ҙа, еңел генә аҡса

эшләйбеҙ, тип ҡыҙыҡтырҙы. Аҡсаһынан бигерәк, хәүефе ылыҡтырҙы мине. Адреналин ҡыуҙы

төнгө кәсепкә. Баш эшләмәһә эшләмәй икән ул, иптәшемдең мине енәйәткә этәреүен

уйламаным. Гипнозға эләккәндәй инем. Өсөнсө аккумуляторҙы ысҡындырғанда осраҡлы

рәүештә патруль машинаһы беҙгә юлыҡты. Аккумуляторҙарҙы бәрҙек тә, ҡастыҡ.

Арттан ҡыуа төштөләр. Беҙ спортсылар бит, шәп елдерҙек. Тотолмаҫ та инек, бәлки,

улар рациянан ярҙам саҡырмаһа. Ҡаманылар. Юлыбыҙҙы ҡыйған машинанан автомат менән

ҡоралланған икәү һикереп сығып, затворҙары менән шыҡылдатып, туҡтамаһағыҙ, ятмаһағыҙ,

атабыҙ, тигәнгә ҡурҡыштан ергә һуҙылдыҡ. Беҙҙе дежур часҡа, ата енәйәтселәрҙе

тотҡандай, бығауҙа бишкә бөгөп, елтерәтеп килтерҙеләр. Ата-әсәйемде саҡырттылар.

Уларға күтәрелеп ҡарарға батырсылығым етмәне. Йөҙөбөҙгә ҡара яҡтың, тип илаған әсәйемде

йәлләүҙән йөрәгем туҡтаны. Хурлыҡтан юҡҡа сыҡһамсы шул мәлдә! Ике айҙан һуң суд

булды. Ошо ике ай эсендә мин үҙемде юғалттым. Һындым эстән. Мәрхәмәтле судьяға

эләктек эләгеүен. Вердикт сығарғанда, прокурор, адвокаттарға мөрәжәғәт итеп, бөтәбеҙҙең

дә балалары бар, уларҙың ошо мәлдә нимә менән шөғөлләнгәнен беребеҙ ҙә аныҡ ҡына

әйтә алмайбыҙ, хаталаныуҙары ла бик ихтимал, тине: “Яңылышлыҡтарын ғәфү итәйек.

Хаталарын аңлап, тәүбәгә килделәр, матди һәм рухи зыянды ҡапланылар, уларға

зыян күреүселәрҙән дәғүә юҡ. Тормоштарын боҙмайыҡ”. Судья түгел, үҙебеҙ боҙҙоҡ

тормошобоҙҙо. “Енәйәти эшкә йәлеп ителде”, - тигән һүҙҙәр ҡара тап булып яҙмышыма

яҙылды. Үҙемде белгәндән алып хыялланған хәрби училищеға инеүҙән, тағы әллә күпме

нәмәнән мәхрүм ҡалдым. Ниндәй генә эшкә инәм тиһәм дә, эске эштәр бүлегенән

яуапҡа тарттырылыу-тарттырылмау тураһында белешмә талап итәләр. Ә миңә “Енәйәти

эшкә йәлеп ителде” тигән мөһөр һуғылған, ләкин барыбер... Ҡайҙа киттең?

Ҡыҙыҡай һис бер

иҫкәртеүһеҙ, әйтерһең дә ел ыңғайына елкенеп, ҡалҡынды ла, төн ҡараңғылығына

инеп юғалды. “Ләкин барыбер кеше булдым бит”, - тип әйтергә теләгән мөһим һүҙен

әйтә алмай ҡалған Сабир:

- Рима! Иҫәрләнмә

бер ваҡытта ла, ишеттеңме?! Иҫәрләнмә! Йәшә! - тип уның артынан ҡысҡырҙы.

Хәтирәләр шауҡымынан тирләп киткән

Сабир крандан һыу ағыҙып эсте. Янына барыр кәрәк Ри... Ританың. Ҡотҡарырға кәрәк

уны.

Приборҙар төҙөү заводында ҡыҫҡартылыуға эләгеп,

психиатр күршеһенең ярҙамы менән диспансерға санитар булып эшкә ингәс, унда һис

бер толҡа тапмай, ғөмүмән, бар тормошонан дүнә яҙып йәшәп ятҡанында, был уй уға

ҡотҡарыу түңәрәге кеүек тоҫмалланды. Йәнтәслим йәбеште “түңәрәккә”. Душ төшөп,

һаҡал-мыйығын ҡырып, таҙа кейемдәрен кейеп, яҡындағы аҙыҡ-түлек магазинына

йүгерҙе. Икешәр-өсәр бөртөк алма, әфлисун үлсәтеп, ҡаптағы һут алғас,

дауаханаға юлланды: “Бәлки, ошо ҡыҙҙы ҡотҡарыу уның бурысылыр. Юҡҡа ғына юлында

икенсе тапҡыр осрамағандыр. Хатта, ошо диспансерға эшкә инеүе лә осраҡлылыҡ

түгелдер, ә Рима-Ританы ҡотҡарыр өсөн кәрәк булғандыр”. Был уйҙан уға рәхәт

ине.

Неврология бүлексәһенә

барып етеп, пациенттар исемлегендә Хафизованың ниндәй палатала ятҡанын белгәс, Сабир

ҡыйыр-ҡыймаҫ ишек шаҡып, алты кешелек бүлмәгә инде. Биш пар күҙ уға төбәлде.

Тик берәү генә ҡыбырламаны ла. Рима-Рита. Сабир бер кемгә лә ҡарамай, һаулыҡ

һорашҡандай башын һелккәс, тура уның эргәһенә атланы.

- Рита, - тине ҡыйыуһыҙ ғына, - был мин, Сабир...

Сабир ағайың.

Керпектәр тертләне. Ләкин Рита

күҙҙәрен асманы. Ҡымшанманы ла. Йөҙөнә һарғылт төҫ ингән, күҙ аҫтарына ҡара

ятҡан. Үлек, тиерһең. Ҡатындарҙың һәр кеме үҙ эше менән булышһа ла, ҡолаҡтары локатор

кеүек һәр һүҙҙе аулағанын һиҙгән Сабир ултырғысты Ританың карауаты янына

шылдырып ултырҙы, яҡыныраҡ эйелде:

- Мин һине элек һыуҙан ҡотҡарғайным.

Ҡыҙҙың йөҙө, гүйә, терелде - ҡаштары бер мәлгә

генә йыйырылғандай итте.

- Ярҙам иткем килә һиңә. Әйт, ни эшләйем?

Рита һаман һынташтай тик

ятты. Сабир, артабан ни әйтергә, ни эшләргә белмәй, баяғынан бирле ҡулына

һыймаған пакетын тумбочкаға ҡуйҙы ла, урынынан ҡуҙғалды:

- Ярай, Рита, иртәгә тағы килермен. Һау бул.

Ишекте инде асып сыҡтым, тигәндә, артында хәлһеҙ

тауыш ишетелде:

- Сабир ағай...

- Эйе, - ир боролдо ла, һағышлы ҡараштар менән

осрашты. Ҡыҙҙың матурлығынан ҡаушаны, күңеленең нескә ҡылдары буйлап тулҡындар зыулап

үтте. Диспансерҙа сағында, ошонда оҙата килгәндә ул ҡыҙға, психтарҙың

береһелер, тип уйлап, ҡараманы ла тиерлек, ҡарға ҡанатылай ялтыр оҙон сәсен

генә йәлләгәйне. Әле иһә төпһөҙ күҙҙәр уны йотто. Ни өсөн бында килгәнен онота

яҙҙы.

- Бәпестәрҙе ерләргә ине, ағай... – оло күҙҙәр

мөлдөр-мөлдөр йәшкә тулды. – Тик ҡайҙа

икәнлектәрен белмәйем. Мин йәшәгән ергә барып, - Рита адресын атаны, - белешегеҙ.

Машинам да шундалыр. Унан сумкамды, телефонды килтерегеҙ. Зинһар.

- Н-ниндәй машина? – Сабир тотлоҡто ла,

теләгенән тыш ныҡ итеп тамағын ҡырҙы. - Асҡыс ҡайҙа?

- Белмәйем, ағай. “Тойота”, ҡара төҫтә. Раф...

- Ярай, барыһын да белешермен, эшләрмен, - Ританың

“ағай” тип өндәшеүенән Сабир үҙендә тау аҡтарырлыҡ көс артыуын тойҙо. – Һин

борсолма, ял ит.

Рита әйткән ташландыҡ ауылды саҡ эҙләп тапты. Уның

ҡарауы, янған өйҙө әллә ҡайҙан аңғарҙы. Барып еткәс, “Лада”һынан сығып,

тирә-яҡҡа күҙ һалды. Бер тере зат күренмәне. Ялҡын ялаған ҡапҡаны асып, ихатаны

айҡаланы. Һулаҡайҙа мунса булһа кәрәк, уға ут теймәгәйне. Ә өй ярайһы зыян

күргән. Иномарка әллә һыртта, мунса аръяғында торамы, тип, ҡуҙғалғайны ғына, арттан

ҡәтғи тауыш яңғыраны:

- Туҡта! Яй ғына борол! Һин кем?

Тауышҡа айбанған Сабир шундуҡ артына ҡайырылды. Үҙенә

мылтыҡ тоҫҡаған ҡартты күреп, ҡаштарын һикертеп, ирен сите менән генә йылмайҙы,

шаярып абсая баҫты, ҡулын өҫкә күтәрҙе:

- Һағыраҡ, ҡартлас! Ул пукалканың атыуы ла

ихтимал бит.

- Олатайыңа “ҡартластан” һалдырырһың! – ялбыр

ҡашы аҫтынан һөҙөп ҡараған бабай, оломон, тип торманы, үтә уҫал һөйләште. – Ағас

тел... Нимә бында темеҫкенеп йөрөйһөң?

- Былай ғына йөрөйөм, әллә йөрөргә ярамаймы? -

Сабирҙың ҡартты ирештергеһе килде. – Ҡоралға лицензияң барҙыр ул?

- Унда һинең эшең булмаһын! – ҡарт Сабирҙан

күҙен дә яҙҙырмай мылтығы менән ҡапҡа яғына төрттө, - атла, әйҙә!

- Атламаһам, ни эшләтерһең? Атып үлтерерһеңме?

Эсәгең нескәрәк түгелме? Мин бит һиңә ҡыр өйрәге түгел.

Тап шул мәлдә ҡарт Сабирҙың аяҡ аҫтына йәҙрә еб-бәрмәһенме!

Мыҫҡыллы йылмайып һағыҙ сәйнәп торған Сабир һикереп-һикереп китте. Инәһенән

һалдырып һүгенеп:

- Саҡ һағыҙҙы тамаҡҡа торғоҙманың, ҡартлас! – тип

екерҙе. - Иҫкәртһәң ни була?

Ҡарт яуапламай, мылтыҡ көбәге менән генә, атла,

тигәнде аңлатты. Сабирға буйһоноуҙан башҡа сара ҡалманы. Алғы урамдың ситендәге

йортҡа килеп төртөлгәс, ошондамы, тип, конвоирына боролдо. Ҡарт өнһөҙ, башы

менән генә ымлап, раҫланы. Урыҫ ҡапҡаһын асып инеүгә, Сабир ихата уртаһында

торған “Тойота”ны күрҙе лә:

- Был Ританың машинаһы лаһа! – тип ҡысҡырып

ебәргәнен һиҙмәй ҙә ҡалды. Болдорҙа оло йәштәге ҡатын күренде.

- Ҡабул ит, Майя Семеновна, тағы берәү ҡыҙҙарҙың

йорто янында эҙләнеп йөрөй ине, - ҡарт Сабирға ишараланы. – Документтарын

тикшер.

- Ыстағәфирулла, Сәлимйән, мылтығыңды төшөр! Былай

ҙа атыш тауышын ишетеп, ҡот ботҡа китте, – ҡатын ҡулдарын алъяпҡысына

һөртә-һөртә, күҙҙәре менән Сабирҙы ҡапшаны. – Һин кем булаһың? Риталарҙың өйө

янында ни эшләп йөрөйһөң?

- Мин... – Сабир үҙен кем тип атарға белмәй

баҙаны, шунан, – мин уның дуҫы, - тине.

- Ә Ританың дуҫы икәнен нисек иҫбатларһың? –

ҡарт ышанманы.

- Рита Хафизова әлеге ваҡытта дауаханала ята.

- Беләбеҙ уның ҡайҙа ятҡанын.

- Юҡ, белмәйһегеҙҙер, - Сабирҙың тауышы нығынды.

– Уны тәүҙә психоневрология диспансерына һалғайнылар, кисә неврология

бүлексәһенә күсерҙеләр. Рита сабыйҙарҙы ерләргә ярҙам итеүемде һораны.

Машинаһынан сумкаһын, телефонын килтереүемде лә үтенде.

Ҡорал вертикаль хәлгә килде. Оло йәштәге ҡатын

менән ир бер-береһенә кинәйәле ымлаштылар:

- Ай-бай, ошоғаса Риталарҙа ир затының духы

булманы, бөгөн бер юлы икәү берсә, һы... – тип һуҙҙы бабай.

- Сәлимйән баяғы, һеҙҙән саҡ ҡына алдараҡ, бер

егетте алып килгәйне, ул үҙен, Ританың бер туған ҡустыһымын, ти, һеҙ – дуҫымын,

тиһегеҙ, әллә инде, - Майя Семеновна алсаҡланып, саҡырылмаған ҡунаҡ алдында

ишеген асты, – нимә бында торабыҙ әле ул, әйҙәгеҙ, үтегеҙ, эстә һөйләшербеҙ.

Болдорҙа бер нисә пар аяҡ кейеме торғас, Сабир

ҙа кроссовкиҙарын сисеп, хужабикә артынан эйәрҙе. Өҫтәл артында ултырған ябыҡ

йәш егет, ике ҡарсыҡ, йыуантыҡ ир инеүселәргә табан берҙәм баштарын борҙо.

- Ританың дуҫы, - тине уларға Майя Семеновна.

Шунан Сабирға өндәште, - кем тинең әле үҙеңде?

Сабир үҙе менән таныштырып, йыуантыҡ иргә ҡул

биргәндә, уның даун икәнен абайланы. Даун уға эскерһеҙ йөҙөн нурландырҙы. Ә Сабир

һаулыҡ һорашҡандан һуң кешегә күрһәтмәҫкә тырышып, усын салбарына һөрттө.

Яратмай ул зәғифтәрҙе. Эшендә лә уларҙы саҡ-саҡ түҙә. Өй эсе таҙа, хужабикә

ипле күренһә лә, ҡыҫтауҙарға ҡарамай, даунды күргәндән һуң өҫтәл артына

ултырыуҙан баш тартты. Кейем элгесе янындағы эскәмйәгә артын терәне. Ябыҡ егет уға

ҡарап-ҡарап алды. Рита менән әҙерәк оҡшағандар, тик Сабирға егет шыйыҡ, быуынһыҙ тойолдо.

- Кем, Сабир, ҡолаҡҡа ҡатыраҡмы әллә һеҙ? – Майя

Семеновна уға аптырап төбәлде. Уйҙарына батып, үҙенә өндәшкәндәрен дә һиҙмәгән.

Барыһының да һораулы ҡараштары уға йүнәлгәйне.

- Ни тинегеҙ? – Сабир уңайһыҙланыуын шартлатып

һағыҙ сәйнәүендә йәшерҙе.

- Рита тураһында һөйләр инегеҙ. Ни хәлдә ул

балаҡай? – хужабикә һорауын ҡабатланы. – Өлгәре көн уны бик ауыр хәлдә алып

киткәйнеләр. Арыуландымы?

- Хәлен белә алмай, ҡайҙан барып эҙләргә белмәй,

ҡаңғырыша инек, - һүҙгә икенсе ҡарсыҡ ҡушылды. - Балалар аша белешәйек, тиһәк,

фамилияһын һорашырға баш етмәгән.

- Рита дауаханала ята, - мылтығын мөйөшкә һөйәп,

хужа Сабир янына сүкәйҙе. Сабир бер аҙ ситкәрәк шыуҙы. – Психушкала булған, әле

икенсе ергә күсергәндәр, ти.

- Аллаҡайым! Бисараҡай! – ҡатындар ғауғалашты. –

Хәҙер нимә була инде? Хәлен белешергә барыусыһы бармы икән? Әллә бер үҙенән-бер

үҙе ятамы икән?

- Шауламағыҙ! – ҡарт ҡыҫҡа ғына екерҙе. - Бына

бит, береһе бында килгән, тимәк, бар.

- Психушкала түгел, психоневрология

диспансерында булды, - Сабир быны аныҡлап, Ританы яҡлағандай итте. – Миңә ҡалаға

ҡайтырға ваҡыт, Ританың машинаһынан сумкаһын, телефонын ғына алайым да. Сабыйҙарҙың

мәйете ҡайҙа икәнен асыҡларға кәрәк.

- Ашыҡма, ултыр! – ҡарт уны еңенән тартып кире

ултыртты. – Ашыҡҡан түгел, бойорған етә. Бында әтнәкәһе бар әле ул.

Ул ҡатынына ымланы. Майя Семеновна йомшаҡ

ҡына баҫып төпкө бүлмәгә инеп юғалды, һәм күп тә үтмәй яңынан күренде - ҡосағында

ике бәпес мыршылдап йоҡлай ине. Сабир тороп, Майя Семеновнаға ҡаршы атланы, тулҡынланыуынан

тамағына төйөр ултырҙы:

- Ри...таның бәпестәреме?

- Эйе, - Майя Семеновнаның йөҙө яҡтырҙы. –

Дөрөҫөрәге, Ританың һеңлеһе Гитаныҡылар. Ошо бәпестәрҙе табам, тип, бигерәк

йәшләй әрәм булып ҡуйҙы. Гитаны әйтәм.

- Ә нисек улар һеҙҙә булып сыҡты?

- Виталик килтерҙе! – хужабикә даунға ымланы. –

Ут эсенән алып сыҡҡан.

Даун ҡулдарын болғап, Сабирға яҡын килеп ауыҙ

йырҙы:

- О-о, хәтәр ҡурҡыныс булды!

- Әллә ут эсенән алып сыҡҡан, әллә үҙе ут төрткән,

уны әле тикшерәһе бар! – йорттоң яныуында ошо Алла бәндәһе ғәйеплелер, тигән

уйҙан Сабирҙың кинәт ҡаны ҡайнаны, башына эҫе ҡапты. Ана бит нисек ҡыуанып

хәлдән тая. “Дурка”ла ундай пироманды күрҙе:

ҡарамаҡҡа һин дә мин, әммә иҫәбендә тиҫтәләрсә яндырылған йорт. Сабир һағыҙ сәйнәүенән туҡтап, йоҙроҡтарын йомарланы ла даундың яғаһынан

бөрөп алды.

– Әйт, эт балаһы, һин өйҙө яндырҙыңмы? Һинең эшеңме?

Даундың күҙҙәре упайҙы, йөҙөндәге йылмайыу

һүрелде, ҡото осоп Сабирҙың ҡулына йәбеште. Йөҙө салышайған ҡарсыҡтарҙың береһе

йылдам ырғып тороп, Сабирҙың беләгенә аҫылынды:

- Ебәр баламды! Ебәр, тим, үңәсең өҙөлгөрө!

Хужаның мылтыҡҡа һонолғанын күреп, Сабир даунды

этеп ебәрҙе:

- Кемгә һеҙҙең кәрәгегеҙ бар!

Ҡартҡа боролдо:

- Ниңә Ритаға әйтмәнегеҙ, балалар тере, тип?! Янғын

һүндереүселәргә әйтһәгеҙ, полицияға хәбәр итһәгеҙ, телегеҙ ҡорор инеме? Унда

Ританың ниндәй тамуҡ уттарында яныуын күҙ алдына килтерәһегеҙме һеҙ, йыйын

аҡһаҡ-туҡһаҡ?

- Һағыраҡ! Телеңде тый! – Сәлимйәндең күҙҙәре

ҡыҫылды, оролары бүртте, – ҡарт, тигәс тә, мейе урынында һыу, тиһеңме әллә?

Янғын иҫке сымдан сыҡҡан. Виталикка рәхмәт әйтер кәрәк: төтөндө күреү менән, тәҙрәне ватып инеп,

сабыйҙарҙы ҡотҡарырға башы эшләгән уның! Шифер атыла башлағас, шартлауҙан

ҡурҡып, әрәмәлеккә йүгергән. Беҙ уның балаларҙы ҡотҡарғанын кисен генә белдек. Ҡоромға

буялған Виталик, асығыуҙан сеңләп илаған сабыйҙарҙы ҡосоп, ҡайтып килде. Ә һин,

ут төртөүсе, имеш... Хех.

Айбыныуҙан күҙен

асалаҡ-йомалаҡ иткән даун улын башынан һыйпап, унан бигерәк үҙен тынысландырырға

тырышҡан ҡарт әсә, Сабирға йоҙроҡ төйҙө:

- Тейеп ҡара тағы

балама. Үңәсеңде өҙөрмөн!

Бәпестәрҙең береһе көсһөҙ генә тауыш биргәйне,

Майя Семеновна уларҙың икеһен ике ҡарсыҡҡа тоттороп, һөт ҡайнатыуҙы хәстәрләне.

- Беҙҙә бит

махсус балалар аҙығы юҡ, шуға уларға кәзә һөтөн ҡайнар һыу менән шыйығайтып, ҡалаҡлап

эсерәбеҙ, - тип аҡланды. – Иртәгә иртән Виталикты оло юлдағы магазинға юллатырға

йыйына инек, һөт-маҙарҙары, бәлки, унда барҙыр, тип.

- Виталик,

белгең килһә, беҙҙең дә ҡотҡарыусы ул, - Сәлимйән бабайҙың һаман да Сабирға йәне

көйҙө булһа кәрәк, бер ҙә айынсаҡланманы. – Ҡышын бульдозер урынына ҡарҙы ул көрәй,

йыл әйләнәһенә магазиндан кәрәк-яраҡты күпселектә ул ташый, исемлек кенә төҙө лә,

аҡсаһын ғына бир. Тиненә ҡәҙәр теүәл килтерә. Бөтөн ҡара эште ул эшләй, беҙҙең

кәр бөткән, ажар ҡайтҡан. Ә полицияға хәбәр итһәк, уның ғәйепһеҙлегенә кем ышанһын?

Һинең кеүек улар ҙа, аңын-тоңон белешмәйенсә, ут төрткән, балаларҙы ла урлаған,

тип өҫтөнә ғәйепте япһарһалар, һин уны яҡлашырһыңмы? Йәмғиәт өсөн хәүеф тыуҙыра,

тип, уны диуаналар йортона индереп тыҡһалар, беҙҙе һин ҡарарһыңмы? Ҡарт әсәһен үҙеңә

алырһыңмы?

Сабир нисек кинәт

ҡыҙһа, шулай йәһәт һүрелде.

- Ярай инде,

нимә ҡырҡ һүҙгә еттегеҙ, - аҙаһа ла, ғәфү үтенеүҙе кәрәк тип тапманы. – Әйҙәгеҙ,

кемегеҙ сабыйҙар менән Рита янына бара?

- Мин! – тип һикереп

торҙо егет.

- Аһ, бәпестәргә

һөт эсереп өлгөрмәнем бит әле ул! Көтөп тороғоҙ бер әҙере! – Майя Семеновна ыуаланып

йүгерекләгән арала Сабир менән Сәлимйән бабай урамға сыҡтылар. Арттарынан

Ританың ҡустыһы ла эйәрҙе. Сәлимйән бабай “Тойота”ның ишеген асҡас, Сабир

Ританың сумкаһын һәм телефонын алды. Артҡы ултырғыста памперстарҙы, һөт ҡатышмаһын

күреп, һөйөндө:

- Бына уларҙың

аҙығы, бар, индереп бирә һал, - тип егеткә ҡаптарҙы тотторҙо. – Әллә нимә эсергәнсе...

Егет өйгә инеп

киткәс, асҡысҡа ҡулын һуҙғайны, бабай уға бармаҡ янаны:

- Көтөп тор,

ашыҡма. Рита килһә, асҡысты үҙенә тапшырырмын.

- Ярар, - тине

Сабир ҡоро, хәтере ҡалып. Шуға ла Ританың ҡустыһы кире сыҡҡас, демонстратив рәүештә

бабайға арты менән әйләнде:

- Уҡыйһыңмы,

эшләйһеңме?

- Юҡ, - егеттең

бите тимгелләнде, - Рита апай эш табышмаҫмы, тип килгәйнем, ә бында, ана, нимәләр

булып ята.

Шунан бошонҡо рәүештә

өҫтәп ҡуйҙы:

- Гита һеңлекәш

тә вафат булып ҡуйҙы...

- Мин Рита менән

генә танышмын.

- Беҙ ғаиләлә дүртәү,

- шулай тине лә егет, үҙен төҙәтте, - дүртәү инек: иң өлкәнебеҙ Әлмир ағай,

унан һуң Рита апай, шунан мин, Әлфир, иң бәләкәсебеҙ Гита.

- Алсаҡ ине,

Гитаны әйтәм, - болдор баҫҡысына ултырған Сәлимйән

бабай аяҡтарын яҙҙы. – Рита, киреһенсә, ябыҡ, ҡырыҫ. Аралашырға теләмәне.

Таң менән ауылдан сығып китә, ҡараңғы төшкәс кенә ҡайта. Ни менән шөғөлләнгәнен

дә белмәҫ инек, Гита әйтмәһә. Гита бында йәшәй башлағас, урамыбыҙ терелеп киткәндәй

булды бит ул, әбейҙәрҙең йыуанысына әйләнгәйне, хех.

Сабир Гитаны күҙ

алдына килтерергә маташты. Төҫ-башҡа апаһы кеүек оҙон сәсле, ҡаҡса йөҙлө

булдымы икән? Әллә түңәрәк йөҙлө, ҡыҫҡа сәслеме? Рита... Әлеге ваҡытта үҙен

ниндәй ҡыуаныс көткәнен дә белмәй, ҡайғы һаҙлығында әрнеүҙәргә күмелеп айҡала.

Йәнде әүрәткән матур Рита. Ҡырыҫ Рита. Һағышлы Рита. Дауыл Рита. Йомоҡ Рита. Ҡырҡ

төҫлө Рита. Берҙән-бер Рита... Һутлы исеменә тештәрҙе батырып, умырып тешләп алғы

килгән Рита.

Сабыйҙарҙы күтәргән

Виталик сыҡты, артынса әбейҙәр туйтаңланы. Хушлашып-аманлашып машинаға инеп

урынлашҡастары, Майя Семеновна туҡылдатып, Сабирҙан тәҙрәне төшөрттөрҙө, сепрәк

сумка һондо:

- Бына,

памперстарын, һөтөн һалдым. Ал-ҡапылдан әллә ни әҙерләй алмаһам да, әҙ-мәҙ күстәнәс

тә – айран-ҡымыҙҙы - беҙҙән тапшыр. Рита, йортом юҡ, тип бошонмаһын, тура үҙебеҙгә

килһен. Өй иркен, урын табылыр. Алмаҡ-һалмаҡ бала ҡарашырбыҙ. Ритаға шулай тип әйт,

нығытып әйт! Көтәләр, тиң!

Тормозды ҡурҡаҡтар

өсөн уйлап сығарғандар, тип, юлда гөбөргәйелдәй йөрөүсе водителдәрҙән мыҫҡыллы

көлгән, музыканы бар көсөнә аҡыртып, ҡыуып йөрөргә яратҡан Сабир был юлы, күңеле

ни ҡәҙәрем ашҡынмаһын, тиҙлеген һикһәндән дә арттыра алманы. Бәләкәстәргә ел һуғып

ҡуймаһын, тип, тәҙрәне лә асырға ҡыйманы. Дауаханаға барып еткәнсе яуаплылыҡтан,

тулҡынланыуҙан, тынсыу һауанан шыбыр тиргә батты. Әлфиргә машинанан сығырға ярҙам

иткәс, бәләкәстәрҙең береһен үҙенә алырға, тип ынтылғайны, егет:

- Үҙем индерәм,

- тимәһенме!

- Һы, үҙ мәйелеңдә,

- тине Сабир үпкәләгәнен белдермәй, ғәмһеҙ ҡалырға тырышып.

Аяҡтарына –

бахилалар, иңдәренә халат эләктереп, Рита ятҡан палата ишеген әкрен генә туҡылдатып,

эскә инделәр.

- Рита... Рита,

ҡара әле был яҡҡа! – эсенән ташып сығып барған һөйөнөстө Сабир бар хәленсә теҙгенләргә

тырышты. – Ҡара, мин һиңә кемдәрҙе

килтерҙем!

Рита башын борҙо.

Ишек уйымында Әлфирҙе, уның ҡосағындағы ике ураманы күргәс, һыҙланып күҙҙәрен

йомдо, шунан кире асты. Ышанырғамы-юҡмы был күренешкә, тигәндәй, уларҙан күҙен дә

алмай мендәргә һөйәлеп ултырҙы. Сабир менән Әлфир уның карауаты эргәһенә яҡынланы.

- Рита, балалар

тере, – Сабир ҡыуанысты өркөтөп ҡуйыуҙан ҡурҡҡандай, шым ғына өҫтәне, - күршеләреңдең

береһе уларҙы ут эсенән алып сығып өлгөргән.

Әлфиргә,

балаларҙы апайыңа бир, тип ым яһаны. Әммә уныһы аңшайып, бер уға, бер апаһына ҡарап

тора бирҙе. Баш бармағын тешенә терәгән Рита шул саҡ битен ике усы менән ҡапланы

ла, үкһеп иланы ла ебәрҙе. Уны йәлләүҙән йөрәге һыҙлап киткән Сабир, Ританың үҙенә

ҡағылғандарын яратмағанын иҫләһә лә, карауат ситенә ултырып, ҡыҙҙың башын ныҡ

иткәнсе күкрәгенә ҡыҫты:

- Рита, барыһы

ла яҡшы. Барыһы ла яҡшы... Ишетәһеңме, барыһы ла яҡшы!

Берҙе генә кинәт түгелгән Рита ятһынып, Сабирҙы ситкә этте, ҡулдарын

ҡустыһына һондо. Әлфир ҡаушабыраҡ баҫып, апаһы янына үтте

лә, ибәтәйһеҙ генә уға бәпестәрҙе тотторҙо:

“Еп-еңел генә улар, апый”. Рита сабыйҙарҙы күкрәгенә ҡыҫып

ҡосаҡланы, биттәренән алмаш-тилмәш үпте. Күҙенән йәнә йәштәре аҡты:

- Гитамдың балаҡайҙары! Кисер, аллам, һүҙҙәремде кире алам... Ишет, кире

алам!

Һинең кем, ниндәй

булыуыңа ҡарамаҫтан, ҡайҙа ла изге йәнле, ярҙамсыл кешеләр осрап тора. Палатала

ятҡан ҡатындар ҙа, күгәрсендәй наҙлы гөрөлдәшеп, яһалма һөт ҡатышмаһы әҙерләп,

Ритаға бәпестәрҙе имеҙеште, аҫтарын алыштырышты. Һәм бер аҙҙан Рита табиптар

менән һөйләшеп, үҙ теләге менән дауаланыуҙан баш тартыуы тураһында ғариза яҙҙы

ла, дауахананан сыҡтылар. Ританың йүнләп хәле лә юҡ, ә барыбер балаларҙы ҡулынан

ысҡындырманы. Артабан нисек, ҡайҙа йәшәргә, тигән уй мейеһен бырауланы: “Әллә

эшемде ябып, ауылға ҡайтырғамы?” Тик эскелек ояһына ҡайтып та, унда ике бала

менән нисек йәшәрен күҙ алдына килтерә алмай, аптырауҙың аръяғына сыҡҡанда,

Сабирҙың һүҙе күңелендә өмөт ҡуҙын баҙлатты:

- Күршегеҙ Майя

Семеновна үҙҙәренә саҡырҙы, әлегә шунда барырһығыҙ, аҙаҡ берәй әмәлен табырбыҙ.

Уйламағанда әллә

ҡайҙан килеп сығып, икенсегә ярҙам ҡулын һуҙған Сабирға Рита асылып китмәне. “Әмәлен

табырбыҙ”, - ти. Ул ҡайҙан тапһын,

ете-ят кеше?! Яҡындарыңа өмөт юҡ. Ни өйө

янып, хәҙер тыпа бер ниһеҙ ул, эшендә авралдыр, теге ярҙамсы ҡыҙыҡай унһыҙ ни

эшләгән булалыр. Ританың уйҙарын һиҙгәндәй, машинаға ултырышҡанда Сабир көҙгө

аша уға күҙ һирпте:

- Телефоның

сумкаңда.

Шунан алғы урынға йәтешләп ултырырға самалаған Әлфиргә дорфа өндәште:

- Артҡа апайың янына ултыр, бер баланы

ал.

Әлфир әүәлгесә ғәйепле

йылмайып, ирҙең әйткәнен үтәне. Ике ҡулына ике бала тотҡан Ританың беләктәре өҙөлөп

төшөр сиккә еткәйне, был юлы ҡаршылашып тормай ғына бәпестәрҙең береһен ҡустыһына

бирҙе. Сумкаһынан телефонын сығарҙы:

- Зарядкаһы бөткән.

- Бында бир,

зарядкаға ҡуям, - ҡыҙға ярҙам итеүе Сабирға йән рәхәте. – Ҡайыштарҙы

эләктерһәгеҙ...

- Юл ыңғайы сауҙа

үҙәгенә туҡтарһығыҙ әле, - Рита үҙ халәтенә ҡайта башланы, һәр хәлдә тауышы бер аҙ нығынғайны. – Кәрәк-яраҡ

алаһы бар.

Сабир көҙгө аша

яуапланы:

- Әйткәндәй,

машинаңда памперстар, һөт ҡатышмалары ята.

- Ярай, - тине

Рита. Башы зыңҡылдап ауыртҡанға сикәһен, ҡолағын ышҡыны ла, биләү эсендә борғоланған

сабыйҙы үҙенә ипләп кенә ҡыҫты: “Түҙ, бәләкәс”. “Тәү әҙере бик ҡыйын буласаҡ, әммә

теште ҡыҫып, мин бөтә ауырлыҡтарҙы ла йырып сығасаҡмын, мин көслө ул, хәлемдән

килмәгән бер ни юҡ, - тип ирендәрен ҡымтыны. - Гита туғанымдың бәпестәрен дә аяҡҡа

баҫтырасаҡмын, башҡаса йомшаҡлыҡ күрһәтеү юҡ. Нығын, Рита, нығын!”

Бар иғтибарын

юлға йүнәлтергә маташҡан Сабир йөрәкһеүен баҫа алмай, бер туҡтауһыҙ көҙгө аша

Ритаға ҡараны. Ҡасандыр ул ҡотҡарған, күшеккән, дер ҡалтыраған ҡаҡса ғына үҫмер

бала ошондай һылыу ҡыҙ булып үҫеп етер, тип кем уйлаһын? Ике ҡашы араһына һыҙылып

ятҡан һыр ҙа уны йәмһеҙләмәй, киреһенсә, йөҙөнә айырым гүзәллек өҫтәй кеүек. Һағышлы

ҡарашы йәнде өтөп алғандай. Холоҡ та үҙендә бар икән, тип Сабир һоҡланып ҡуйҙы:

“Ни арала үҙен ҡулға алды. Һынып төшкән еренән турайҙы. Ирендәрен ҡымтыуынан ныҡлығы

күренә. Был ҡыҙ – үҫмер бала түгел, бирешмәҫ”.

Сауҙа үҙәгенә

туҡтағас, Сабир Рита менән бергә барырға теләк белдергәйне лә, ләкин ҡыҙ баш

тартты:

- Бәпестәрҙе ҡарашығыҙ,

мин йәһәт кенә әйләнәм.

- Мәйелеңдә, -

тине Сабир ҡоро ғына, ҡәнәғәтһеҙлеген саҡҡа йәшереп. – Ярҙам кәрәк булһа, тигәйнем.

Рита уның һуңғы

һүҙҙәрен ишетмәй, китеп тә барғайны. Сабир аяҡтарын яҙыр өсөн йөрөштөргөләп,

киоскынан эсергә һыу алды. Тәмәке тоҡандырҙы ла, уны ауыҙынан сығармай ғына

машинаһының алғы тәҙрәһен саңдан ышҡып таҙартырға тотондо. Балаларҙы күтәргән

Әлфирҙең уға эйәге менән ымлауын күреп, машина эсенә башын тыҡты:

- Ни?

- Миңә лә һыу

эсергә ине, ағый. Тамаҡ киптесе.

Сабир һыу шешәһен

артыҡ теләкһеҙ генә һуҙҙы:

- Үҙеңә ҡалдыр.

Сикәнеүе менән

бер ни хәл ҡыла алмай Сабир, кешенән һуң барыбер ул шешәнән эсә алмаясаҡ.

Әлфир иһә ерәнеп

торманы, балаларҙы ултырғысҡа йәнәш һалып, шешәне алды ла, ғотҡолдатып һыуҙы

йотто:

- У-у, рәхмәт,

атыу апайға, һыу килтереп ултыр, тип әйтергә онотҡанмын.

Был тиклем дә

бер алмағаста төрлө алмалар бешер икән, тип Сабир уға екһенеп ҡарап ҡуйҙы: Әлфирҙә

Ританың матурлығы ла, ныҡлығы ла юҡ, торғаны менән быуынһыҙ ғына бер

шантрапа.

- Апайға эшкә

инһәм, әҙерәк аҡса эшләр инем, тип килгәйнем, - машина эсенән генә тирә-яҡты

байҡаған Әлфир ауыҙ йырҙы. – Ауылға ҡайтырға тура килерме икән?

- Бая, апайым

эш табышмаҫмы, ти инең, әле апайға эшкә инһәм, тиһең... – Сабир уға һораулы ҡараны.

- Апайымдың эше

бар ҙа ул, - Әлфир илтифатһыҙ ғына ҡулын һелтәне. – Ремонт эшләйме шунда кешеләргә.

Әлмир ағайҙы эшкә алғайны ла, ул, эше ауыр, күп, ал да юҡ, ял да юҡ, тип ҡасып ҡайтты.

Шуға ла Рита апай, башҡаса минән эш һорап килмәгеҙ, тип туҙынды. Алырмы-юҡмы

инде.

Сабир ғәжәпләнеүҙән

Әлфиргә ҡыҙыҡһынып төбәлде:

- Рита ремонт

менән шөғөлләнәме? Хәтәр, әй!

Нимәне-нимәне,

быны уҡ көтмәгәйне. Һағышлы ҡарашлы ҡаҡса ғына ҡыҙҙың етди эш менән булышыуын күҙ

алдына ла килтерә алманы.

- Эйе, - Әлфирҙең

тауышында апаһы менән ғорурлыҡ сағылды. – Апайҙың бригадаһы бар. Ул иң шәп оҫталарҙы

ғына эшкә ала. Ауыҙҙарын ҡайырып эшләтә лә, аҡсаһын да ҡутарып түләй. Гита һөйләгәйне.

Сауҙа үҙәгенән

йүгерә-атлап Рита күренде. Сабир уға ҡаршы барып, пакеттарын ҡулынан алды:

- Әллә аҙыҡ-түлек

тә алдыңмы?

- Кешеләргә буш

ҡул менән бара алмайым, - Рита уға ҡарамайса салонға инеп ултырҙы, бәпестәрҙең

береһен күтәреп, ҡосағына һыйындырҙы. – Ҡараңғы төшмәҫ борон барып етергә ине.

Сабир: “Не

вопрос”, - тиһә лә, сабыйҙарҙы артыҡ һелкетмәй, имен генә алып ҡайтырға кәрәк,

тигән һылтау менән тиҙлек педаленә үтә баҫманы. Дөрөҫөрәге, Рита менән бергә оҙағыраҡ

барырға теләне. Йөрәгенә ятҡан ҡыҙ менән бер машинала барыу ҙа кинәнес ине. Килә

торғас, китсәле, әллә ғашиҡ булғанһың, ҡартлас, тип эстән генә көлдө.

- Телефонды бирһәгеҙ.

Сабир Ританың

тауышынан ыуаланды:

- Ә, эйе, бер аҙ

заряжаться иткәндер.

Рита телефонды ҡабыҙыу

менән смс-хәбәрҙәр яуҙы. Ярҙамсы ҡыҙ, бригадир һәм клиенттарҙан ине улар. Күҙ

асып йомған арала ярҙамсы ҡыҙ шылтырата ла һалды.

- Һаумыһығыҙ!

Мин Һеҙҙе юғалттым! – тулҡынланыуҙан тырылдығы сыҡты. - Һеҙ ҡайҙа ул?! Бында бөтәһе

лә Һеҙҙе таптыралар. Инде нишләргә белмәй полицияға хәбәр итергә уйлағайным.

Бында Һеҙ булмағас - аврал!

- Все

нормально. Яйланыр. Борсолмағыҙ. Иртәгә иртән эшкә барам. Барыһы ла яҡшы буласаҡ.

Яҡшы булырына

шиге бар барлыҡҡа, әммә ул тойғоно үҫтерергә ярамай. Саҡ ҡына уйҙарыңды йүгәнләп

өлгөрмәһәң, сығынсылап, хәлде алыуҙары, ышанысты кәметеүҙәре бар. Ә Ритаға бөтә

көсөн туплап, аяҡҡа баҫыу талап ителә. Артҡа ҡарау, зарланыу юҡ. Үҙ-үҙен йәлләмәйәсәк

тә – был көсһөҙҙәр ысулы. Алға барыуҙан уны бер ни туҡтата алмаясаҡ. Теше-тырнағы

менән йәбешәсәк был тормошҡа, рәтләйәсәк уны. Маҡсатың булһа, тырышлығың менән

иртәме-һуңмы уға ирешәсәкһең, ул маяҡ кеүек юлыңды яҡтыртып, йүнәлештән

тайпылырға ирек бирмәй, әйҙәйәсәк. Ҡулай әмәлдәре лә сығып торасаҡ. Кәртәләр

осраһа ла, Рита бирешмәйәсәк, ул беше кеше, һынауҙар ошоғаса һындырмағанды,

артабан да бөгә алмаҫ. Һәр хәлдә, яҡлар, таяныр кешем юҡ, тип бәлә һалып

ултырмаясаҡ. Иң мөһиме, яратҡан эше бар. Эшендә ул яуаплы, уңған, алтын ҡуллы

кешеләрҙе йыйған. Рита ҡарун түгел, һәр береһенә тейешле эш хаҡын түләй, һәр

кеменә кешесә ҡарай, шуға ла уны эшселәре һынатмаҫ. Эшлекле бәйләнештәре лә

ышаныслы, ныҡлы. Нисә йыл бергә хеҙмәттәшлек итеп, бер-берен һынатҡандары юҡ.

- Саҡ ҡына тәҙрәне

асһам, һеҙгә ел бәрмәҫме? – Сабир көҙгө аша Ритаға һораулы

ҡараны. Үҙен-үҙе нығытып, көсөн туплап килгән ҡыҙ йәһәт кенә уға

күҙ атты ла, юҡ, тип башын һелкте.

- Асһаң, ағый, әҙерәк

тын алып ҡалыр инек, - Әлфир битендәге тирен футболка итәге менән һөрттө. –

Мунсала кеүек тәһә.

- Балаларға ел

бәрмәһен, тим, - Сабир көҙгөлә ҡабаттан Ританың ҡарашын тоторға

маташты, әммә бушҡа – ҡыҙ

тәҙрәгә ҡарап ҡатҡайны. Ирҙең үҙәген үпкә тойғоһо көйҙөрҙө: “Ҡарамай ҙа”. Рита

иһә Сабирҙың бер туҡтауһыҙ уға ҡарағанын тойоп, ҡыйынһынды.

Рәхмәт тойғоһо ла бар күңелендә, ләкин икенсегә ярҙам иткән ирҙең тиктән тиккә

изгелек ҡылыуына ышанып етмәй. Мәрхәмәтлеге өсөн хаҡ һорар һәм түләттерер кеүек.

Был донъяла бар нәмәнең дә хаҡы барлығын ул яҡшы белә. Бер ҡулдары

менән биреп, икенсеһе менән һинән умырып алырға әҙер бәндәләрҙе лә осратҡаны бар.

Был ирҙең дә, әгәр яман уйҙары бар икән, ҡапҡанына

эләкмәҫ өсөн һаҡ булырға кәрәк. Бынан тыш, уның гел генә көсһөҙ сағына

шаһит булыуы ла телен бәйләгәндәй. Әйтерһең дә, Сабир ағай уны икенсегә шыр

яланғас килеш күрә. Ританың бер кемгә лә үҙенең көсһөҙлөгөн күрһәткеһе килмәй.

Китек күңеле – Ахилл үксәһе, уны бикле тотоуың хәйерле.

- Килеп еттек,

- Сабир яйлап ҡына тормозға баҫып, машинаны туҡтатты, - сығарышам.

Әммә Рита

ишекте үҙе асты:

- Рәхмәт, кәрәкмәй.

Сабир ағай, тип

өҫтәргә итте лә, әйтә алманы.

Бәпесте һәм

сепрәк сумканы тотҡан Рита Майя Семеновналарҙың йортона табан бер-ике аҙым атлағас,

яйланы, боролоп, пакеттарҙы алып торған Сабирға ҡыйыр-ҡыймаҫ ҡарашын күтәрҙе:

- Һеҙ алдан инмәҫһегеҙме?

Сабир ни һикереп төштө:

- Не вопрос!

Кит, йүнлерәк

берәй нимә әйтә алманыңмы, тип үҙенә көйөп, ҡапҡаны асты. Ул арала болдорҙа

хужалар ҙа күренде.

- Үәт, исмаһам,

афариндар! – Сәлимйән бабайҙың тауышы шат гөрһөлдәне. - Килеп бик яҡшы

иттегеҙ!

Майя Семеновна

уға таҫтамалы менән һелтәнде:

- Ипләп! Сабыйҙарҙы

ҡурҡытаһың!

Шуны ғына көткәндәй

ике ҡосаҡтағы ике кескәй йомғаҡ борғоланырға тотондо. Йәһәтләп өйгә инделәр.

Улар артынса күрше ҡортҡалар ҙа килеп етте:

- Рита менән күрешеп

сығайыҡ, тигәйнек.

Күмәкләп,

бер-береһен тыя-тыя, балаларҙы биләүҙән ысҡындырып, кирелтеп-һуҙылтып, һөйөп,

имеҙеп, ҡайтанан йоҡларға биләгәс, ниһайәт, сәйгә ултырыштылар. Әбейҙәрҙең ҡәнәғәтлектән

йөҙҙәре яҡтырғайны:

- Бигерәк

тыныстар, сабыйғыналар.

- Күҙ тейҙер.

- Минең күҙем түгелдер,

Ғәйшә, Фатима күҙелер, тип төкөрҙөм былай ҙа.

Рита уларҙан

тартынып ҡына ҡоролай сәйен һемерҙе лә, барып өйҙө ҡарап киләм, тип өҫтәл

артынан торҙо. Сабир ҙа уның артынан ҡуҙғалды. Эңер төшкәйне. Сиңерткәләрҙең

сырҡылдағаны алыҫтарға тарала, үлән-сәскә еҫтәре бөркөлөп, һиллек өҫтәй. Рита өйөнән

тороп ҡалған харабаға ҡарап, ҡапҡа аша эскә үтте лә туҡтаны. Ошонда ул Гита менән

бәхетле мәлдәр кисерҙе. Инде ерҙе тырнап, үкереп илаһа ла, туғанын терелтә, ҡайтара

алмаясаҡ. Йән өҙгөс уйҙан йөрәге сәнсеп, күҙенә йәш пәрҙәһе ятты. Иң яҡын, ғәзиз

кешеһенең үлеме уны һис бер әҙерлекһеҙ ҡайғы утрауына иҫәңгерәтеп

алып бәрҙе. Был утрауҙан сығыр, өмөтһөҙлөк упҡынынан ҡотолор әмәлгенәләре юҡ

Ританың. Ҡыуаныс-шатлыҡтар була торор, әммә улар икенсе ярҙа кеүек тойолор, әүәлгеләй

йөрәкте тулыһынса биләп алмаҫ. Хәйер, ҡасан уның йөрәге шатлыҡтан талпынғаны

бар һуң?! Бәләкәйенән шатлыҡлы мәлдән һуң ауыртыныу-һыҙланыуҙар

төшә торҙо башына. Шунлыҡтан ул ҡыуаныстарҙың балҡышын, шәмдең ялҡынлы

телен һүндергән кеүек, томалай һала, башҡа кешеләр кеүек кинәнеп һөйөнөргә

лә ҡурҡа. Уның менән тәүгә яҡындан күрешкән, танышҡан күршеләре, ҡайғыңды уртаҡлашабыҙ,

беҙҙең дә баштан үткән ундай ҡайғы-бәләләр, тиеште. Ләкин һәр кемдең бит үҙенең

һыҙланыуҙар тамуғы. Башҡа бер кем дә уның йөрәк өҙгөс әселеген, бәғерҙәрҙе

телер аяуһыҙлығын тулыһынса аңлай ҙа, үҙенекендәй ҡабул да итә алмай – кеше был

уттарҙа яңғыҙы ғына яна. Күңелгенәһенең ептәре хас та ошо торонбаштар кеүек ҡарайып

тороп ҡала.

- Өтөк йөрәк миндә, - тип шыбырланы Рита.

- Ни тинең, Рита? – Сабир уға яҡынайҙы.

- Һыр бирмәҫкә, бәхетле булырға ине, - Рита ҡарашын торонбаштарҙан

алманы. – Миндә шул тиклем әйтелмәгән әрнеү күп. Унан ҡотолор саралар таба

алмайым. Һыҙланыуҙар йомғағында йәшәйем мин, Сабир ағай. Йән һыҙланыуында.

- Һәр сиргә дауа бар, Рита, - ҡыҙҙың ауыҙынан үҙенең исемен ишетеп,

ирҙең йөрәгендә өйөрмә ҡупты. Үҙ исемен яратты ла ҡуйҙы. Әйтерһең дә,

ошоғаса уға бер кем исеме менән өндәшмәгән, исемен иркәләмәгән. Ритаға тағы ла

яҡыныраҡ килеп, уны һаҡ ҡына иңбашынан ҡосаҡлап, үҙенә тартты:

- Бирешмә, Рита.

Рита бер мәлгә лә уға һыйынғандай итмәне. Күҙгә күренмәҫ

энәләре тырпайып, Сабирҙы этәрә лә һалды:

- Кәрәкмәй. Рәхмәт. Ҡайтығыҙ. Өйөгөҙҙә юғалтҡандарҙыр.

Сабир бер аҙым артҡа сигенде, тамағын ҡырып, кеҫәһенән телефонын

сығарҙы:

- Рөхсәт итһәң әгәр, шылтыратып, хәлегеҙҙе белешер инем.

Рита уға ситһенеп ҡараны:

- Кәрәк, тип уйлайһығыҙмы?

- Эйе. Кеше кешегә кәрәк.

Рита ҡапыл үҙенең ҡылығы өсөн уңайһыҙланды: “Кеше уға булышлыҡ итеп, тағы ла

ярҙам ҡулы һуҙырға әҙер тора, ә мин, ҡырағай, уны ситкә этәм...”

- Ғәфү итегеҙ, мин – рәхмәтһеҙ, - номерын әйтте. – Һеҙҙе артыҡ борсоном.

Рәхмәт.

- Бер ҙә борсоманың.

Сабир, һин мине ҡотҡарҙың, тигән һүҙҙәрҙе күңелендә йәшерҙе. Уларҙың

ваҡыты етмәгән әле, тип тыйылғанына ҡыуанды.

Шып-шым кире әйләнделәр. Рита менән бергә йөрөп килеүҙән кәйефе

күтәрелгән Сабир хужалар, уларҙың

күршеләре менән ихлас ҡына хушлашты. Әлфир

соландағы урындыҡта иҫ белмәй йоҡлап ята ине, уны уятып

торманылар. Сабирҙы һәм күршеләрен оҙатҡас, Майя

Семеновна Ритаға таҫтамал, халат тотторҙо:

- Сәлимйән баяғы мунсаны яғып ебәргәйне, инеп сайынып сыҡһаң, үҙеңә

лә еңел булып ҡалыр.

Рита бәпестәргә күҙ йүгерткәс, һис бер һүҙһеҙ мунсаға ашыҡты. Хужалары

кеүек таушалған иҫке генә мунсаға инеп сисенде, эләүкәне эҫе һыу менән сайҡаны

ла, шунда һуҙылып ятты. Тирләй башлағас, тәне үлтереп сабынырға ҡысынды.

Бөгөнгә түҙ, иртәгә үҙемдең мунсаны яғып төшөрмөн, тип үҙен-үҙе йыуатты: “Әлдә

мунсама ут теймәгән. Бәләкәстәрҙе лә йыуыштырырмын”. Балаларҙы иҫләгәс,

уянышып, илап ятмаһындар, тип арлы-бирле сайынды ла, өйгә ҡабаланды. Бынан ары

бар тормошо ошо ике бәләкәс тирәләй әйләнәсәк уның. Исем дә ҡуштырырға кәрәк, тик

ниндәй исемдәрҙе һайларға – был турала уйлағаны ла юҡ.

Бәпестәр ятҡан бүлмәлә Ритаға урын йәйелгәйне. Ҡыҙ мунсанан һыуһап сыҡһа

ла, йоҡларға ятҡан хужаларҙы борсоп, аш бүлмәһендә тыҡырлап йөрөргә

уңайһыҙланды: “Их, кешелә йәшәүе ҡыйын шул”. Ят ерҙә йоҡлай алмаҫмын, тип юҡҡа

борсолғайны - башын мендәргә терәүе булды, шунда уҡ әүен баҙарына сумды.

Ә был мәлдә бәхетле Сабир фатирҙарының ишеген асып керҙе. Кәләш күптән

йоҡлайҙыр, тип, асҡысты шымыраҡ борҙо. Тик Нурия өйҙә юҡ ине. Сабир аптыраштан

фатирҙы ике ҡат әйләнеп ҡарап сыҡты. Нурияға шылтыратты. Битараф тауыштың:

“Абонент недоступен” тигәнен ишетеп, кәйефен ҡырау һуҡты: “Ҡайҙа йөрөй ул ошо

тимгәсә?!” Һарыуы ҡайнауының иң юғары нөктәһенә етер мәлдә ишек асылды һәм

лаяҡыл иҫерек Нурия килеп инде. Бите буйлап ҡара юлаҡ күҙ буяуы аҡҡан,

прическаһы туҙған, пинжәгенең төймәләре ҡыйыш-мыйыш эләктерелгән... Сабирҙың

йоҙроҡтары йомарланды. Уртын сәйнәне: “Интересно девки пляшут, по четыре штуки

в ряд”.

- Ҡайҙа йөрөнөң?

Нурия иренен ҡыйшайтты:

- О, минең ир өйҙә!

- Ҡайҙа йөрөнөң? – тип һорауын ҡабатланы Сабир.

- Ҡа-ҡайҙа... эштә... иҡ, - Нурия туфлийын сисеп, стенаға һөйәлде. – Һин

мине яратаңмы ул, Сабир? Беләм, яратмайың. Мине бер кем дә яратмай. Әй,

яратмағыҙ ҙа...

Стена буйлап иҙәнгә шыуып төштө лә, үкһене:

- Ун йыл... ун йыл ғүмеремде бирҙем... өйләнәм, тине. Бөгөн йәш

ассистент ҡыҙға бөтә коллектив алдында тәҡдим яһаны. Бөгөн! Докторлыҡ

диссертацияһын яҡлағас! Мин уның ҡатыны булырға тейеш инем. Мин! Иҡ... Мин уға

ун йыл хеҙмәт иттем, бөтә үҙем яҙҙым ғилми эшен. Һин шуны күҙ алд-дына килтерә

алаңмы, Сабир?! Ҡайҙан...

Сабир ап-айыҡ булһа ла, үҙе лә быуынһыҙ килеш ултыра яҙҙы:

- Нимә һөйләйһең, Нурия? Ниндәй ҡатыны? Кемдең ҡатыны? Һин минең

ҡатыным!

Нурия ҡулын һелтәне:

- Мин фәндәр докторы, академиктың ҡатыны булырға тейеш инем, ә

психушкала эшләгән санитарҙың бисәһе түгел. Ғәрлеге ни тора - психушкала

эшләгән санитарҙың бисәһе! Ә ул ғалим, етәксе. Йәп-йәш ҡыҙҙы, иҡ, ейәнсәре

йәшендә, ала. Риза булды уныһы. Кәнишнә, риза. Докторға сығырға ни. Ә бит мин

уны ошо дәрәжәгә күтәрҙем. Бына ошо ҡулдарым, ошо аҡылым менән!

Нурия башына туҡылдатты. Сәсен рәтләп маташты. Иҫерек йәшле ҡарашын

Сабирға йүнәлтте:

- Һин неудачник. Мин дә. Сөнки һинән йоҡто. Иҡ... Ни бала юҡ.

- Үҙең тапмайым, тинең, - Сабирҙың ишеткәндәренән аңы томаланды, тауышы

тоноҡланды. – Үлтерәм мин уны.

- Һинме? – Нурия хихылдап көлдө. – Һин бит себенде лә рәнйетмәйһең.

Көсһөҙ неудачник. Етмәһә, һуҡырһың. Иҡ... Башҡа берәү булһа, күптән һиҙенеп,

мине һығып үлтерер ине инде. Иҡ... Мин ғалимдан бала табырға тейеш инем, ә ул

таптырманы. Имеш тә, тәүҙә докторлыҡ диссертацияһы мөһимерәк. Бала аҡыллы булыр

ине. Ә һинән нимә, үҙең кеүек булдыҡһыҙ тыуыр ине.

Күҙенә ҡан һауған Сабир Нурияға эйелде лә, уңлы-һуллы битенә йоҙроҡлап

һуҡты:

- Шлюха! Кәнтәй!

Нурия иҫен юғалтып, ҡабырғаһына ауҙы. Ирене ситенән нескә генә ҡан ебе

һуҙылды. Ҡыҙыл юлаҡ Сабирҙы аңына килтерҙе. Ул үтә ауырайған Нурияны көскә

күтәреп, йоҡо бүлмәһенә индереп һалды, йүгертеп таҫтамалды һыулап килтерҙе лә,

ҡатынының битенә, маңлайына һалды:

- Нурия... Нурия, ни эшләнең һин?! Ниңә улайттың минең менән? Артабан

нисек йәшәргә, Нурия?!

“Тиҙ ярҙам”ды саҡырһам, һорауҙар, проблемалар тыуыр, тип күршеһенә

туҡылдатты. Йоҡлап ятҡан психиатрҙы уятып, Нурия иҫен юғалтты, тип әйтеүе булды,

табип халатының билбауын бәйләй-бәйләй, момент киләм, тип бер минутҡа юғалып,

сумкаһын тотоп килеп тә инде. Нашатырь спиртын еҫкәткәс, Нурия ыңғырашып, башын

ситкә борҙо.

- Нурия ханым, Һеҙ мине ишетәһегеҙме? – психиатр ҡатынға иңкәйҙе лә,

пульсын тикшергәс, аҡыллы ҡарашын Сабирға йүнәлтте. – Ул иҫереп йоҡлай.

- Рәхмәт, күрше. Мин уға...

- Күреп торам. Сәбәбе булғандыр, - “йомро икмәк”тең бер ни төпсөнмәүе

Сабирҙың күңелен йомшартты. - Күге әҙерәк булһын өсөн, туңдырғыстан берәй нимә

алып, сепрәккә ура ла, биттәренә терә. Тик оҙаҡ ҡуйып, бит алмаларын өшөтөп

ҡуйма.

- Аңланым.

- Һиңә иртәнсаҡ эшкәме?

- Иртәгә төнгөлөккә.

- Ярай, - психиатр йәнә Нурияның пульсын тикшергәс, Сабирҙың иңбашынан

ҡағып, һаубуллашты, - бөтөрөнмә. Кәрәк булһам, өндәшерһең.

Уға әйтеүе анһат. Донъяһы түңәрәк. Ә Сабирҙың бар тормошо селпәрәмә.

Алдаҡҡа ҡоролған тормошо. Иң яҡын һаналған кешеһе арҡаһына бысаҡ сәнсте.

“Үлтерәм”, - тип тештәрен шығырлатты Сабир. Әммә ҡатыны хаҡлы: әйтеү менән дә

ниәтен тормошҡа ашырмаясаҡ – мәүеш ул. Туңдырғыстан туң фарш һәм тауыҡ түшкәһен

алып, йоҡа таҫтамалға төрөп, Нурияның биттәренә терәне. Уларҙы үҙенең

бармаҡтары туңғансы тотто. Ауыҙын асып, хырылдап йоҡлаған ҡатынына күпме генә

текләп ҡарамаһын, һөйгәнен таныманы – карауаттағы кеше ят ине. Беҙ күптән сит

кешеләр, тине Сабир үҙ-үҙенә: “Мин генә шуға күҙ йомоп, ғәҙәт буйынса йәшәп тик

ятҡанмын. Айырылышырға кәрәк”.

Йоҡо бүлмәһендә утты һүндереп сыҡҡанда, ә бит беҙ хатта дуҫ та түгел –

ете-ятбыҙ, беҙҙе бер ни бәйләмәй, тигән үкенесле уй йөрәген һыҙлатты.

Таңды үкенестәр солғанышында, ауыр уйҙар баҫымында балконда ҡаршыланы.

Сәғәт һигеҙ тулыр-тулмаҫтан Ританың номерын йыйҙы. Бер нисә гудоктан һуң

Ританың тауышы ишетелде:

- Алло?

- Был мин, Сабир, - ҡыҙҙың тауышын ишетеү ҙә танһыҡ ине. – Ни хәлдәһегеҙ?

- ...Рәхмәт, арыу.

- Уятманыммы?

- Юҡ.

- Әгәр ярҙам кәрәк булһа, мин бөгөн көн оҙоно буш, Рита.

- Юҡ, кәрәкмәй, рәхмәт... – Рита фекерен төйнәне, ахыры, шымып торҙо. -

Хәйер, әгәр Һеҙгә ҡыйын булмаһа, янған өйҙө таҙартырға кеше ялларға ине.

- Була ул, Рита. “Пятачок”та эшһеҙҙәр, студенттар донъя тора.

- Аҡсаһын түләйем.

Рита менән һөйләшеп килешкәс, Сабирҙың йөрәген ҡоршаған һыҙлауыҡ

кәмегәндәй итте. Контраст душ төшөп, ҡырынып, ҡаты ғына сәй эсеп алды ла,

ғүмеренең яңы битен асырға әҙерләнеп, сығып китте. Йоҡо бүлмәһендә һаман

“тракторҙа ер һөрҙөләр”.

Икенсе

бүлек тамам.

Рита

аяҡтарын кирә баҫып, елле таяҡты ике ҡулы менән йәтешләп тотто... Пилораманың бирге мөйөшөнә ут төшмәгәс, күрерҙәр, тип борсолманы. Үрелеп

кенә будканың тәҙрәһенә күҙ һалды. Киң яурынлы ир нимәлер яҙа ине. Рита яңынан

ҡараңғылыҡҡа боҫто. Баяғы елдереп йөрөп, арҡаһы тирләгәйне, әле киске һалҡынса

һауала өшәндерҙе. Тулҡынланыуы ла ҡалтырата. “Нимәңде ҡарап ултыраһың унда? Сыҡ!

Сыҡ!” – тип үҙ алдына ҡабатланы Рита. Әммә ир оҙаҡланы. “Күпме түҙгәнде, түҙәм

мин, - Рита таяҡты нығыраҡ ҡыҫты, - бер ҡайҙа ла ҡасып ҡотола алмаҫһың!” Уйҙары

менән иһә һуңғы ике айҙа булған хәл-ваҡиғаларҙы барланы. Дауахананан сыҡҡас, улар

Майя Семеновналарҙа оҙаҡ йәшәмәне, ҡалала ҡуртымға фатир эҙләп табырға тура

килде. Бәлки, ауылда йәйгелеккә ҡалыр ҙа ине, тик тыныс ҡына үҙ яйҙарына йәшәп өйрәнгән

оло кешеләр үҙҙәре ҡунаҡтарҙан ялҡты, арыны, ҡәнәғәтһеҙлек белдерә башланы. Уларға

тамсы ла үпкәләмәй Рита. Киреһенсә, рәхмәтле – иң ауыр саҡта ярҙам ҡулын

һуҙҙылар. Сабир ағай кеүек үк. Уларҙың ғүмер юлы әлегә йәнәш килә: Сабирға Рита

үҙендә эш тәҡдим итеп, был хеҙмәттәшлектән икеһе лә отто. Һәр хәлдә, Рита унан уңды.

Ялланған ир-егеттәр янған өйҙөң урынын бушатып таҙартҡанда, уларға аҡса килтергән Рита Сабирҙың ҡайҙа

эшләгәнен һорашып белгәс, миңә тәьмин итеүсе кәрәк, әгәр шунсама эш хаҡына килешһәгеҙ,

тип әйтеүе булды, Сабир ике уйлап торманы. “Үҙгәргәс, бөтә үҙгәрһен әйҙә! – тип

тормошондағы ҡырҡа үҙгәрештәр хаҡында әйтеп ташланы, – диңгеҙҙәге караптар

кеүек, кәләш менән юлдар айырымлана”. Сабирҙың йәшерен өмөттәре барлығын тойған

Рита уларҙың араһында бер ни ҙә булмаясағын тәүҙән үк асыҡланы: “Һеҙ минең өсөн

ысын өлкән ағайым һымаҡ. Ошо туғанлыҡ хистәрен тапламай һаҡлайыҡ”. Һеркәһе әллә

ни һыу күтәрмәгән ир ҡатыны менән айырылышыу ҡаңғырығында йөрөгәнгәлер, ҡыҙға

ҡаршы бер ни өндәшмәне, әйтерһең дә, ризалашты. Башын баҫып, яңы тормошҡа йәбешкән Сабир эш рәтен аңлап ҡалғас, Ританың

уң ҡулына әйләнде. Антиквар магазиндарға командировкалар,

төҙөлөш материалдарын алыу уның иңенә ятты, Ритала иһә - клиенттар менән

осрашыу һәм проекттар өҫтөндә эшләү бурысы ғына. “Ғына” тиһәң дә, уныһы ла

байтаҡ ваҡытты алды. Көндән-көн үҫкән, иғтибар талап иткән игеҙәктәрҙе, Гөлшат

менән Илшатты, ярҙамсы ҡыҙ ҡарауҙан баш тартҡас, Рита агентлыҡ аша ла кеше таба

алманы. Барыһы ла “ике имсәк бала” тигәндән шөрләне. Көнө-төнгә ялғанды ул саҡта

Ританың. Инде алйыр хәлгә еткәйне, Әлфир ҡустыһы баҙнатһыҙ ғына: “Әллә үҙем

ҡарайыммы, апый? – тип башын тызыны. – Бригадала барыбер минән йүнле файҙа ла

юҡ, тиерлек...” Рита сараһыҙҙан балаларҙы уға тапшырҙы. Белдекһеҙ генә

бәләкәстәрҙе ҡарарға тотонған ҡустыһы бер аҙҙан уларҙы һин дә мин йыуындырырға,

тамаҡтарын туйҙырырға, биләргә, кейендерергә өйрәнде. Хатта бер көндө Әлфирҙең игеҙәктәр

менән сөсөлдәүен ишетеп, йылмайыуҙың ни икәнен онотҡан Ританың ирененә нур ҡунды.

Ауыр эшкә барымы булмаған, ялҡауыраҡ ҡустыһының бала ҡарауға һәләте уларҙың

араһын яҡынайтты. Йәй башланып, иң ҡыҙыу осорҙа Ританың ашарға ла бешерергә ваҡыты

булмағас, тамаҡты хәстәрләү бурысын да ҡустыһы үҙ өҫтөнә алырға мәжбүр ине. Әлфир: “Уй, минән эстрәпуха

эшләп бөтәң инде, апый”, - тип мыжығандай итһә лә, уның үҙенә лә бешеренеү ифрат оҡшаны.

Шуға ла Рита уны көҙгөһөн ашнаҡсылар курсына уҡырға индерергә ниәтләне. Ошо

турала сәй эскәндә һөйләшеп ултырғандарында, Әлфир, әләйһә ауылға ҡайтып

килергә кәрәк булыр, тине:

- Ҡайһы бер әйберҙәрҙе алып, ата-әсәйҙе күреп, Әлмир ағайҙы тыуған көнө

менән ҡотлап...

Гита менән дә шундайыраҡ һөйләшеү булғайны, тип Рита дежа вю кисергәндәй

итте, йөрәкһеп китеүҙән ҡурҡып, йоҙроҡтарын йомарлап, тәрән тын алды.

Гита хаҡында уйламаҫҡа тырыша ул, исемен телгә алмайҙар – йөрәк яраһы ҡанһырарға

әҙер генә, теймәүең хәйерле.

- Былтыр ғәләмәт күңелле ултырғайныҡ, - тип Әлфир уныһын-быныһын

уйламай, хәтирәләрен аҡтарҙы. – Әсәй менән Гита бешеренде, байтаҡ кеше йыйылды...

Ританың йөрәге алҡымына килеп тығылды:

- Ке-кемдәр? Кемдәр булды?

- Һуң, теге ней, анау гел дә

беҙгә килеп йөрөгәндәр инде, апый.

- Исемдәрен әйт! – Рита ҡысҡырып уҡ ебәрҙе. Әлфир күҙен асалаҡ-йомалаҡ

итеп һағайҙы:

- Кемдәр, тип ней... - ауылдың ата алкаштарын атаны. Шунан иренен

сәпелдәтте:

- Бер коньяҡ килтерҙеләр бит әле ул. Биш йондоҙло. Беҙҙекеләр түгел,

теге ней, күрше ауылдан бер ир.

- Ниндәй ир? Исеме нисек? – Рита эҙләгәнен тапҡандай, алаҡанлап терһәге

менән сынаяғындағы сәйен түкте, үҙе шуны абайламаны.

Былай ҙа ҡыҙыу апаһынан ҡурҡыңҡыраған Әлфир тотлоҡто:

- И-исемен белмәйем, апый. Ул, теге ней, пилорама тота ауылында.

- Шул! Шул ҡәбәхәт һеңлемдең яҙмышын пыран-заран килтерҙе, ғүмерен өҙҙө!

Шул ғына булыуы мөмкин. Коньяк килтергән... Шунан башҡа бер кем дә түгел! – Рита

үс күмеренә кәрәсин һирпте, - йәнен алам мин уның!

Әлфир ни уйларға ла белмәй, әппәр итте лә, балалар янына тайҙы.

Ә Рита шунан бирле ҡорбанын көҫәгән сәмреғоштай алҡынды: алыҫ ара, тип

тормай, ҡустыһы атаған ауылға барып, пилорама хужаһы тураһында мәғлүмәттәр

тупланы. Айгиз исемле 33 йәшлек ирҙең өйләнмәгәнен, урман, ағас менән шөғөлләнгәнен,

яңы ҙур йортта әле яңғыҙы йәшәгәнен асыҡланы. Йорто бейек ҡойма менән уратып

алынып, ҡапҡа эсендә башмаҡтай ике эте оҙон сылбырҙа торғанын белгәс, уға пилорама

янында һөжүм итергә план ҡорҙо Рита. Үс алыу - ирҙе туҡмап, эшлектән сығарыу уйы

менән иртәле-кисле янды, ҡулынан бар эше ҡойолоп ҡына барҙы. “Айыҡ аҡыл, һалҡын

йөрәк менән эш ит, Рита, ашығып, хаталана күрмә”, - тип бар ихтыяр көсөн

йоҙроғона йомарланы.

Һәм бөгөн иргә ҡиәмәт көнө етте – һеңлеһе өсөн Рита унан тулайым ҡонон

ҡайтарасаҡ. Гитаһының тапалған намыҫы, иртә өҙөлгән ғүмере, етем ҡалған ике

сабый, үҙенең күҙ йәштәре – барыһы өсөн дә үсен ҡандырасаҡ. Аяҡтан ғына йығып

алһа, ҡалҡынырға ирек бирмәйәсәк уға Рита. Төпкө аңы, үлтереп ҡуйһаңсы, тип

шөбһәләнһә лә, Ритала тамсы ла йәлләү тойғоһо уянманы: “Үлһен әйҙә! Ундайҙарҙың

ерҙе бысратып йәшәргә хоҡуғы юҡ!”

Уйҙарына батҡан Рита йәш ирҙең будканан сыҡҡанын, яҡынлағанын һиҙмәй, мәлде

ысҡындырҙы. Аяҡ тауышының эргәлә генә икәнен төшөнгәндә бик һуң ине. Шулай ҙа ҡараңғы

мөйөштән ирҙең ҡаршыһына ҡырҡа килеп сығып, таяғын ике ҡуллап күтәрҙе лә, бар

көсөнә дошманы башына төшөрҙө. Тик ир янтайып өлгөрҙө, таяҡ уның иңбашына

эләкте. Рита икенсегә таяғы менән киҙәнгәнсе, ир һеләүһен кеүек ситкә һикерҙе

лә, шунда уҡ ҡабырғанан Ританың үҙенә ырғыны. Кәүҙәһе менән ҡыҙҙы бәреп йыҡты,

таяғына болашты. Йығылғанда ауыртынған Рита йәнтәслим ҡаршы көрәште, тибешергә

маташты. Ләкин ир үтә ауыр, көслө һәм йылғыр ине, уны ауырлығы менән иҙҙе. Таяҡты

алып һелтәгәс, ул бер ҡулы менән Ританың ҡулдарын шаҡырайтып тотоп, өҫтөндә

ятҡан килеш, кеҫәһенән телефонын сығарҙы, кемгәлер шылтыратты:

- Миңә һөжүм иттеләр.

Йыш-йыш тын алған Айгиз телефонын кире кеҫәһенә тыҡты, ҡыҙҙың ҡулдарын

ысҡындырмай, йылдам ғына тороп, уны ла һелкетеп аяғына баҫтырҙы, яҡтыға һөйрәне.

Һаман бирешергә уйламаған һөжүм итеүсенең күҙенәсә батырып кейгән башлығын

сисеп ырғытты һәм, кемде-кемде, күҙенән йәшен уҡтарын атҡан һылыу ҡыҙҙы күрермен,

тип башына ла индермәгәнлектән, ҡапылғара һүгенде:

- Орайым! Һин кем?

Рита өнһөҙ-тынһыҙ тыбырсынды, дошманы ҡулынан ысҡынырға тырышты. Ысынлап

ысҡынып китеүенән хафаланып, Айгиз уны пилораманың стенаһына үҙ кәүҙәһе менән терәне:

- Ҡыйпынламай ғына тор әле! Күргән кешем түгелһең. Кем ул һин? Әйт!

Әйтмәйенсә, барыбер ебәрмәйем!

Яуап бирергә йыйынмаған Рита йән көскә уның бот араһына тибергә аҙапланды.

Йәш ир асыуланып усы менән стенаға, Ританың башы эргәһенә генә, һуҡты:

- Әйт, тейем, кем һин?

Рита инстинктив башын ситкә бороп, күҙҙәрен сытырлатып йомдо, ир уны

стенаға ҡуша һылар кеүек тойолдо. Айгиз иһә уның бите һыҙырылып ҡанағанын аңғарҙы

ла, йәлләне:

- Киттек, яраңды эшкәртәйек, унда аптечка бар.

- Бер ҡайҙа ла бармайым һинең менән, ҡәбәхәт, - тине теш араһынан Рита нәфрәтенә түҙә алмай.

- Һинән һорап та тормайым, - Айгиз уны еңел генә күтәреп, иңбашына һалырға

иткәйне, көслө ауыртыуҙан ыңғырашып, ҡыҙҙы кире төшөрҙө, ләкин ҡулынан ебәрмәне:

- Умрау һөйәген һындырғанһың...

- Һиңә ул да аҙ! – тип ҡысҡырҙы Рита, икенсе ҡулы менән уны туҡмай-туҡмай.

– Үлһәң ине!

Айгиз ыңғырашыуын йотоп, уны тағы үҙе менән стена араһына шаҡрайтып ҡыҫты

ла, күҙҙәрен тултырып ҡараны:

- Ни һөйләһең һин?! Беҙ бит таныш та түгел... - Әшәке! – Рита шашып дошманы йөҙөнә төкөрҙө.

Башҡа берәү булһа, ҡыҙҙы елгәрә һуғыр ине. Ә Айгиз тартҡылашҡан ҡыҙҙың

сәсенә төкөрөклө битен яйлап ҡына һөрттө, шунан артҡараҡ янтайып көлөмһөрәне лә,

Ританың эйәгенән эләктереп, шапылдатып ирендәренән үпте:

- Һине ошоғаса күрмәгәнгә, һинең

менән йөрөмәгәнгә үсеккәнһеңдер!

Рита асыуына сәсәп, саҡ үлмәне!

- Хәшәрәт! Хәшәрәт һин, - ирендәрен ялап төкөрҙө. – Боҙоҡ!

Шул мәлдә яндарына геүләп бер юлы өс еңел машина килеп туҡтап, осоп

тигәндәй егеттәр сығып, ажарланып уларға йомолдо. Икеһенең ҡулында бита ине. Айгиздың

стенаға ябыҡ ҡына ҡыҙҙы терәп тороуын күреп, һындары ҡатып көлөргә тотондолар:

- Беҙ ни һиңә ысынлап һөжүм иткәндәр икән, тип тотош ауыл менән килә яҙҙыҡ!

- Ҡыҙға көсөң етмәйме әллә, Айгиз?

- Анау тиклем эшләүенә хәле бөткәндер.

- Етер һеҙгә, егеттәр, тел сарларға. Умрау һөйәген һындырҙы, шикелле,

бынау, - Айгиз һыҙланды. – Ауырта ғәләмәт. Таяҡ менән аңғармаҫтан ташланды. Кем

икәнен әйтмәй.

Егеттәр ҡыҙыҡһынып ҡыҙҙы ҡараштары менән ҡапшаны. Рита башын түбәнерәк

эйҙе.

- Һуң был Әлмирҙең һеңлеһе ләһә! – бита тотҡандарҙың береһе сыртлатып

ергә төкөрҙө.

- Ҡайһы Әлмирҙың? – Айгиз аптыраны, ҡыҙҙан ситкәрәк баҫты.

- Күрше ауылдағы алкаш Хафизовтарҙың береһе.

“Алкаш Хафизовтар” тигәнде ишеткәс, Ританың йөрәген тереләй бысаҡ менән

ярҙылармы ни... Үҙен белгәндән алып бәғерен телгән, кәмһеткән, йөҙөн йыртҡан һүҙҙәр...

Ғәрлегенән иренен ҡанатҡансы тешләне, күҙенән йәш сәсрәне: “Илама, Рита, илама!

Ауыҙың тулы ҡан булһа ла, дошманың алдында төкөрмә!” Ә егеттәр уның хәленә

иғтибар итмәне, әйтерһең дә, уның турала түгел, икенсе берәү хаҡында гәпләшәләр:

- Быныһы уҡығаны, буғай.

- Баш ҡалала эшләп йөрөй түгелме ни ул?

- Шунда. Арбаҡлыһы. Бизнесвумен.

- Ошо ҡыҙмы?

- Ҡайҙа ҡарап ҡалайыҡ, исмаһам, ниндәйерәк ҡош икән!

Уны ихласлап, тоҡомло йылҡы малын тикшергәндәй йәтешләп ҡарарға тотонғандарында,

Рита ирендәрен ҡымтып, башын текә сөйҙө. Нәфрәтле ҡарашы менән Айгизды өттө.

- Юл бирегеҙ! - юлындағыларҙы тапай яҙып, ул алыҫта ҡалдырған машинаһына

табан атланы. Аяҡ аҫтына ҡарамай, ҡабырғаһының ауыртыуына түҙеп, тура атларға

тырышты. Ә күҙенән субырлап йәше ҡойолдо. Үсе ҡанмауҙан, үртәлеүҙән, алкаш

Хафизовтарҙың береһе булыуынан. “Мин ниндәй бейеклектәргә күтәрелһәм дә,

барыбер алкаштарҙың балаһы булып ҡалам. Алкаштарҙың балаһы. Алкаштарҙың балаһы

мин” – тип эсендә тубыҡтарын ике ҡуллап ҡосаҡлаған кескәй ҡыҙыҡай иланы ла

иланы... Артында ир-егеттәр донъяны яңғыратып хахылдашты.

Икенсе көндө иртән Рита саҡҡа торҙо. Төнө буйы йүнләп йоҡлай ҙа алманы

ул. Ғәрсел йәненән тыш бөтә тәне, айырыуса ҡабырғаһы, һыҙырылған терһәге, бите һыҙланы.

Таңға ғына ҡарай йоҡлап киткәнендә егет уны йәнә үпкән һымаҡ тойолдо. Рита уны бар

көсөнә этәреп, уянды: “Тьфү, хәшәрәт! Төшкә генә инмәгәне ҡалғайны”. Иренендә һаман

ят тәмде тойғандай ине.

Уяныр-уянмаҫ ятҡан бәпестәрҙе һөйөп, тамағына ла ашамай, эшкә юлланғайны ла, ҡабырғаһы үҙәгенә

үткәнсе һыҙлағас, ярҙамсыһына эштәрҙе йөкмәп, травмпунктҡа барырға мәжбүр

булды. Сиратта һыҙланып ултырҙы: “Хәйерсегә ел ҡаршы. Былай ҙа етешеп

булмағанда ауырып ултыр инде. Күпме эш ҡала хәҙер”. Телефонын ҡулына алыуға “Бәйләнештә”

сәхифәһендә ят ҡатындан дуҫлыҡ тәҡдиме геүелдәне. Уның аватаркаһында Сабир

ағайҙы таныны: ҡатын ирҙең биленән ҡосаҡлап төшкән фотоһын ҡуйғайны. “Сабир

ағайҙың ҡатынымы икән ни?” - тип ғәжәпләнде Рита. Ҡатын үтә йәмһеҙ: ҡарашы

йәнһеҙ, йөҙө аттыҡы кеүек ине. Рита сираттағы клиенттың дизайнға ҡағылышлы һорауҙарын

уҡығансы, ҡатындан шыр хаталы яҙыу килде: “Саумысыз. Сез Сабир менән ниндәй

отношениеларза”. Был, моғайын, һорау булғандыр, тип Рита яуап яҙҙы: “Һаумыһығыҙ!

Беҙ уның менән бергә эшләйбеҙ”. Ҡатын: “Мин унан ауырға ҡалғанмын, тиҙҙән никах

уҡытабыҙ“, - тип яҙғас, Рита һөйөндө: “Һеҙҙең өсөн шатмын! Сабир ағай бик яҡшы

атай буласаҡ!” Тимәк, был ҡатын Сабир ағайҙың айырылышырға

йөрөгән хәләл ефете түгел... Үәт, Сабир ағай әй, тип ғәжәпләнеп,

табипҡа инергә сираты еткәнгә эскәмйәнән торғайны ғына, ҡапыл тәне буйлап көслө

дерелдәү үтте, битенә ут тоҡанды – дошманын күрҙе. Коридор буйлап киң атлап килгән

Айгиз да уны танып, һағайҙы:

- Һин?!

- Башҡа травмпункт булманымы? Ниңә бында?! – ҡаны дөрләп ҡайнаған Рита уға

кеше алдында ташланыуҙан үҙен көскә тыйҙы.

- Ҡустым бында эшләй, бер туған, - Айгиз аҡланғандай ишектәге яҙыуға күрһәтте.

Рита ҡыҙып сығыу яғына йүнәлде: дошманының ҡустыһына ғына көнө ҡалмағайны.

- Туҡта! – Айгиз уны ҡыуып етеп, юлына арҡыры сыҡты. – Мин һинең берәй

ереңде ауырттырҙыммы әллә? Битең ҡалай ныҡ һыҙырылған...

- Пошел ты! – Рита уны этте лә, ауыртыуҙан сытырайҙы.

- Һеҙ керәһегеҙме ул? – сираттағыларҙың береһе сабырһыҙланды. Ҡыҙ яуап

бирмәйенсә сығып китергә йыйынғас, Айгиз уны бер ынтылышта ғына ике ҡуллап күтәрҙе

лә, табиптың кабинетына алды ла инде. Бындай дыуамаллыҡтан телһеҙ ҡалған Рита уны

дөмбәҫләргә тотондо.

- Сәләм, бынау Рита Хафизова тигән енлене ҡайҙа ултыртайым? - Айгиз ултырғысынан

аптырап күтәрелгән табип ҡустыһына баш ҡаҡты, - күрәһең, кисәге ҡайһылыр ерен

ауырттырғанмын. Баш на баш булды. Ул мине, мин уны.

- Ебәр! Төшөр! – Рита егеттең ауыртҡан еренә – иңбашына бер нисәне һуҡты.

- Уф, ауырттыраһың бит! Йәәнһеҙ...

Уларҙың ығы-зығыһына ҡәнәғәтһеҙлек белдереп, өлкән йәштәге шәфҡәт туташы

өҫтәлгә ручкаһы менән төйҙө:

- Был ни тигән һүҙ?! Ну-ка тынысланығыҙ! Бында нимә һеҙгә, циркмы әллә? Бала-сағалар

кеүек ни... Исем-шәрифегеҙ!

- Енлекәй Рита Хафизова булыр, - Айгиз тиберсенгән Ританы иҙәнгә төшөргәндә

уның йәрәхәтләнгән ҡабырғаһына тейеп, ҡыҙ иһә ирҙең умрау һөйәгенә дөңкөлдәтеп,

икеһе лә ауыртыуҙан “аһ” итте. Ританың кинәт кенә хәле бөттө, башы әйләнде. Йығылыр

ҙа ине, Айгиз уны тотоп ҡалмаһа:

- Эшләгеҙ берәй нимә!

Шәфҡәт туташы Ритаға нашатырь еҫкәтеп, уны ҡултыҡланы ла, Айгизға

ҡалырға ҡушып, ҡыҙҙы рентген кабинетҡа әйҙәне:

- Ну, шулай яраймы инде?! Өлкән кешеләр!

Рентген һүрәте әҙерләнгәнсе, коридорҙағы ултырғысҡа терәлгән Рита янына бер

аҙҙан Айгиз килеп ултырҙы:

- Аңлат әле, Хафизова Рита, ниндәй үсең бар миндә? Кисәгенән бирле шул

турала баш ватам. Башыма һыймай.

Рита егеттән ситкәрәк шылды. Үтә арығайны ул, еп өҙөрлөк тә хәле ҡалмаған. Һуңғы ваҡыттағы ваҡиғалар, кисерештәр алҡымынан алып, бөтә көсөн

һурҙы. Ҡалған ғына хәлен уҡмап, дошманына ҡапланғайны ла, үсе алынмай ҡалды, ҡәнәғәтлек

кисермәне. Әле ул үҙен хас та буш ҡапсыҡ, оло йәштәге ҡарсыҡ кеүек тойҙо. Битараф

төҫһөҙ тауыш менән яуапланы:

- Һин – көсләүсе. Һеңлемде көсләүсе.

Айгиз һыны ҡатып ҡыҙға төбәлде:

- Мин?! Аҡылдан яҙҙыңмы әллә? Нахаҡҡа кешегә ҡурҡыныс яла яғып... Һеңлеңде

күргәнем бармы?! Бөтә ҡыҙҙар ҙа үҙ ирке менән миңә бирелә, белгең килһә! Ҡайҙа

ул һеңлең? Йөҙөмә ҡарап әйтһен был хаҡта!

- Ул юҡ. Үлде. Һинең арҡала.

Айгиз ҡаштарын төйөрөп, иңбашын бер ҡулы менән тотоп, коридорға һыймай

йөрөп алды. Ританың ҡаршыһына баҫты:

- Әсәм менән ант итәм, Хафизова, һеҙҙең ауылдан бер ҡатын-ҡыҙ менән

йөрөмәнем, һеңлеңде белмәйем, мин уға теймәнем!

- Хәҙер шулай тип әйтәһең инде ул, - Рита унан ҡарашын йәшермәне.

- Юҡ, мин быны былай ҡалдырмайым, осона сығам, - тип яндырайланған Айгизды

рентгенға саҡырҙылар. Инешләй ул Ритаға бармағын янаны:

- Осона сығам! Мине көт! Һөйләшербеҙ!

Рита һырт йөнөн ҡабартты:

- Хәҙер, ти... – һәм рентген һүрәтен алыу менән травмпунктан китеү яғын

хәстәрләне. Уфтана-уфтана түләүле клиника эҙләне.

Күңел яралары һыҙлауына сатнаған ҡабырға ауыртыуы ҡушылды.

- Был бисә мине тыныслыҡта ҡалдырамы-юҡмы? – Рита йәне көйөп, телефонды

өҫтәленә ырғытты. Сабир ағайҙың һөйәркәһе, аҡылдан яҙған кеше шикелле, уны көн

дә ҡаңғыртты. Тәүге мәлдә Рита яртаҡыл бисәнең яҙыуҙарына иғтибар итмәһә лә,

тора-бара ялҡты. Сабир ағайҙың Ритаға шылтыратыуы була, уның артынса бисәнән

янауҙар ҙа яуа: “Ниңә һин уға шылтыратаһың? Ниңә һеҙ аралашаһығыҙ? Һиңә башҡа

ирҙәр етмәйме?” Тәүҙә, был турала ҡайҙан белә икән, тип хайран ҡалды, аҙаҡ ул

ҡатын үҙе үк серҙе асты: “Сабирҙың телефонындағы бөтә шылтыратыуҙар,

смс-хәбәрҙәр минең телефонға килә, так ышто вис аралашҡанығыҙҙы беләм!” Беҙҙең

арала бер ни юҡ, тип аңлатып маташҡан булды уға Рита: “Эш буйынса миңә

шылтырата”. Тик аңлай торған кеше түгел ине уныһы. Рита Сабирға, нишләп Һеҙҙең

бисәгеҙ миңә теләһә нимәләр яҙа, бәйләнә, эштән айыра, тип телефонындағы,

сәхифәләге яҙыуҙарҙы күрһәткәс, ир ҡулдарын йәйҙе:

- Ҡыҙғана. Иҫерек баштан төнгө клубта танышҡайныҡ. Ул минән ауырға

ҡалды. Хәҙер өйләнеүемде талап итә.

- Ә мин бында при чем, Сабир ағай?

- Эй, иғтибар итмә, ул ауырлы бит, - Сабир йылмайып ҡулын һелтәне. Ул

үҙенең тиҙҙән балаһы булырына әйтеп бөтөргөһөҙ шат ине.

- Уның ауырлы булыуы мине кәмһетергә ирек бирмәй, - иҫе лә китмәй йылмайып

торған Сабир ағайға Ританың асыуы ҡупты. – Ниңә уны тыймайһығыҙ? Ул бит Һеҙҙең телефонға

хужа булып алған! Һеҙҙең иректе сикләй. Нисек шуға түҙмәк кәрәк? Хәләл ефетегеҙ булһа бер хәл.

Ҡуйығыҙ уны урынына! Үҙ урынын белһен! Һеҙ ирме-түгелме?

Сабир Ританың ҡатылығына тәүгә шаһит булып, күҙҙәрен ҡыҫыбыраҡ ҡараны ла,

үпкәләп, һаубуллашмай ҙа офистың ишеген үҙе артынса шаҡылдатып япты.

Фото: Т.Аманов.