Шайтантау атамаһы нисек килеп сыҡҡан?

Уның үҙенсәлек­тә­ренең береһе булып ур­ман һәм да­ланың берләшеүе һанала. Бында 40 төрлө һөтимәр, 101 төр  ҡош, 6 төр ер-һыу хайуаны бар. Быларҙан тыш, тағы ла «Ҡыҙыл китап»ҡа ин­дерелгән бө­жәктәр, хай­уандар, үҫем­лектәр ҙә осрай.
Уның килеп сығышы тураһында оло инәй-олатайҙар ошо тарихты һөйләй:
– Электән Үҫәргән ырыуы Һаҡмар һәм Яйыҡ йылғалары буйында донъя көт­кән. Ә Һаҡмар йылғаһы тап ошо ҡурсаулыҡтан башланып китә. Бер ваҡыт башҡорт халҡына ҡаҙаҡтар һөжүм итеп, һуғыш башлана, Яутү­бәлә ул айырыуса ҡаты була. Башҡорттарҙың үҙ ерҙәре өсөн лайыҡлы һуғышыуына ҡаҙаҡтар ҡаршы тора алмай. Был еңелеүҙән һуң улар башҡорттар менән башҡа яу тотмай. Ейәнсура районында хатта  бер-береһе менән күрше, дуҫ булып  донъя көтә. Шунан һуң был һыртты Яутүбә тип йөрөтә башлайҙар.
Шайтантау тигән атаманы сәйәхәт­селәр биргән, тип фаразлана. ҡаҙаҡ һәм башҡорт халыҡтары ара­һында булған һуғышта күп ке­шенең ғүмере өҙөлә. Уларҙың йән­дәре әлеге ва­ҡытта ла Шайтантауға менгән кеше менән шаяра, тиҙәр. Был һыртта ҡайтыу юлын табыуы еңел түгел, сөнки ҡайһы яҡҡа барһаң да, барыбер шул уҡ урынға килеп сы­ғаһың. Шайтантауҙа сәйә­хәт­се­ләр­ҙең ҡо­рамалдары эш­ләүҙән туҡтай, бәй­ләнеш ҡапыл өҙөлә. Хатта көн дә был урында тиҙ үҙгә­реүсән: йә көслө ел сыға, йә ҡапыл ҡояшлы, йылы булып китә. Был ғә­жәйеп урында, ысынлап та, аңлатып булмаған тойғо кисе­рәһең, шуның өсөн дә ҡурсаулыҡ Шайтантау тигән атама алған.
Тыуған яғымда үҙ халҡымдың, ырыуымдың тарихын беҙгә һәм килер быуындарға иҫләтеп торған, күҙҙең яуын алырҙай иҫ киткес матур тә­биғәтле һырт булыуына һәм ул тарихты, тәбиғәтте онотмаған изге күңелле яҡташтарым барлығына ихлас күңелдән һөйөнәм, шатланам һәм ғорурланам. Тарихты белгән, йәш быуынға өйрәткән кешеләр булғанға ла халыҡ үҙ рухын юғалтмай, ә, киреһенсә, тик илһам­ланып, һауала осҡан ҡыйғыр бөркөт һымаҡ ҡа­наттарын йәйеп, бейеклеккә ынтыла.

Фатима ХӨСӘЙЕНОВА,
 Фатима Мостафина исемендәге 20-се ҡала башҡорт гимназияһының IX «В» класы уҡыусыһы.